Konferans, liderlerin silâh ambargosuna saygı göstermeyi ve Libya’nın savaşan taraflarını tam bir ateşkese ulaşmayı zorlamayı kabul ettiği, Cenevre’de 13 Ocak 2021 tarihinde düzenlenen Libya Siyasî Diyalog Forumu’nun devamı niteliğindeydi (Yeni Asya, 13.02.2021, Cenevre Görüşmelerinin Ardından Libya).

Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas, Berlin Konferansı’nın “yeni bir aşamaya işaret ettiğini ve artık sadece Libya’yı değil, her şeyden önce Libya’yı konuştuklarını” belirtiyor. Bu anlamda Konferansta “yabancı savaşçıların ve paralı askerlerin 90 gün içinde Libya’dan ayrılmasını içeren Ekim ayındaki ateşkes anlaşması ve 24 Aralık 2021’de seçimlerin yapılması” teyit ediliyordu (Yeni Asya, 26.06.2021, Libya İçin Berlin Konferansı). Seçim tarihi 24 Aralık’a kadar Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) ile yola devam edilecek, Parlamento ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte yapılacaktı. Ancak böyle olmadı ve seçimler belirtilen tarihte gerçekleştirilemedi.

Libya’da geleneksel kurumlar, kabileler, siyasî partiler, silâhlı gruplar, potansiyel adaylar vb. unsurlar arasında var olan ve seçim tarihi yaklaştıkça artan bir anlaşmazlık mevcuttu. Bu anlaşmazlık başlıca “muhtemel adayların ve seçim takviminin belirlenmesinde, yeni Cumhurbaşkanı’nın veya Parlamento’nun hangi yetkilere sahip olacağında ve seçim kuralları üzerinde anlaşmaya varılamaması” gibi nedenlerden dolayı seçimler ertelendi.

Parlamento Sözcüsü ve aynı zamanda Cumhurbaşkanı adayı olan Aguila Saleh, 24 Aralık’ta yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turu, ikinci turu ve ardından Parlamento seçimlerinin yapılmasını öngören bir yasanın çıkarılmasına öncülük etmişti. Fakat “Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin diğer oylamalardan önce yapılacak olması, Cumhurbaşkanlığı seçimini kazananın diğer seçimleri de kazanacak” ihtimali üzerinden karşıt gruplardan adayların yoğun eleştirisine sebep oldu. Birde diğer siyasî grupların ve adayların “Saleh’in, seçimler hakkında çıkardığı yasasının, herhangi bir Parlamento süreci olmadan yasalaştırdığı” iddiasıyla da seçimlerin yapılmasını reddettiler. Tüm karışıklıklara rağmen Saleh’in, çıkarttığı seçim yasasının “seçim sürecinin temelini oluşturduğu ve ismi tartışmalı kişilerin adaylıklarını ilân ettikçe yasayla ilgili anlaşmazlıkların da büyüdüğü” belirtiliyor. Bununla birlikte Libya’nın “bazı bölgelerinde ya da güçlü silâhlı gruplar tarafında da kabulü mümkün olmayan kişilerin katılımıyla, Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 98 aday adayının bulunduğu” bildiriliyor.

Başlıca adaylar arasında Seyfülislam Kaddafi, Khalife Hafter, Abdülhamid El-Dbeibah, Fethi Başağa, Aguila Saleh, İbrahim Ed-Debbaşi, Osman Abdül Celil ve Beşir Salih bulunuyor. Seyfülislam Kaddafi, 20 Ekim 2011’de öldürülen eski Libya Devlet Başkanı Muammer Kaddafi’nin oğlu. Seyfülislâm Kaddafi hakkında Trablus Mahkemesi’nin 2015’te savaş suçundan gıyabında verdiği mahkûmiyete rağmen, seçimlerde adaylığını koymuştu. Hafter, Libya’nın doğusundaki gayri meşrû silâhlı güçlerin lideri olarak tanımlanıyor. El-Dbeibah de halen ülkenin Başbakanlık görevini yürütüyor. Aslen Türk olan Başağa ise, 2018-2021 arasında UMH’nin İçişleri Bakanlığı göre- vini üstlenmişti. Saleh, yukarıda zikredildiği üzere Parlamento Sözcüsü. Ed-Debbaşi, ülkenin önemli siyasî figürlerinden biri olup, 2009’da BM Güvenlik Konseyi’nin Başkanlığını yaptı. Üniversitelerde dersler veren Abdül Celil, UMH’de Eğitim Bakanı olarak görev almıştı. Bir dönem Kaddafi’nin sağ kolu olan Salih, Libya’nın Afrika’daki yatırımlarından sorumluydu. 

Görüldüğü üzere adaylar, Libya’nın önemli isimlerinden. Ancak “Seçim Komisyonu, Parlamento Seçim Komitesi, parçalanmış yargı kurumu, kuralları kimin uygulayacağı ve kimin anlaşmazlıkları karara bağlayacağı” hususundaki anlaşmazlıklar ile “uygun adayların nihai listesi üzerinde de net bir karar olmaması” seçimlerin iptalinin nedenlerindendir. Diğer taraftan Libya’da adayların, muhtelif silâhlı gruplar tarafından desteklendiği kaydediliyor. Dolayısıyla kapsamlı bağımsız seçim gözlemi olmadan, seçmenlerin tehditle korkutularak seçmen iradesini etkilemenin yüksek riskine dikkat çekiliyor. Yine Kaddafi’nin “adaylığının önüne geçilmesine karşı, silâhlı bir grubun başşehirde Mahkeme binasını kapattığı” uluslar arası basına yansıdı. Buna ek olarak, Seçim Komisyonu, “silâhlı kişilerin Seçim Ofisleri’ne baskın düzenleyerek oy kartlarını çaldıkları” gündeme geldi.

Libya Başkanlık Konseyi Sözcüsü Najwa Wehebe’nin 26 Aralık’ta yaptığı açıklamada “UMH’nin, Parlamento’nun güvenini aldığı Mart 2021’den bu yana 18 aylık görev süresinin henüz tamamlanmadığını” vurguluyor. Wehebe “Seçim Komisyonu’nun hatalı yasalar ve diğer sebeplerle seçimleri geciktirdiğine atıfta bulunarak, bunun mevcut ara dönemin devamı anlamına gelmediğini ve seçimlerin bir an önce yapılması için çalışmaların süreceğini” beyan ediyor.

Libya’da seçimler için yeni tarih belirsizliğini korurken, ülkede bundan sonra El-Dbeibah ve hükümetinin geleceğinin tartışma konusu olacağına ihtimal veriliyor. Ayrıca ülkede barış ortamının bozulması halinde, doğuda silâhlı grupların, El-Dbeibah hükümetine karşı yeniden ayrılıkçı bir hükümet kurması da muhtemel risklerdendir. Birde ülkenin batısındaki birbirine rakip silâhlı gruplar arasındaki yerel anlaşmazlıklardan kaynaklı yeni bir çatışma ihtimali de göz önünde bulunduruluyor.

Libya’da seçimlerin iptali ve yeni seçim tarihinin belirsizliği, ülke için yeni umutların da belirsizliğine yol açıyor. Şimdiden olası seçimlerin Libya’ya istikrar getirip getirmeyeceğini söylemek oldukça güç. Ancak seçimlerin yapılması, en azından ileriye dönük bir adımın atılması şeklinde değerlendiriliyor.