*

“Her zerrede temayül ayândır tekâmüle. Her soyda füyuz, hüveyda-nüma ile, Bir nokta-yı kemâle şitab üzre kâinat;

Ol noktaya teveccüh ile yükselir hayat.” (Abdullah Cevdet)

(Yani, her zerrede, her türde gayet açık bir şekilde olgunlaşmaya doğru bir meyil vardır. Kâinat, bir kemâl noktasına doğru akıp gitmektedir. Hayat da o noktaya yönelmekle yükselir.)

*

“Kur’an’ın gerçeklerinin bilimin gerçeklerine ters düşmesi söz konusu olamaz. Zira Kur’an ve kâinat ikizdirler. Biri Allah’ın kelâm sıfatının, diğeri de irade sıfatının tecellîsidir. İlimler, kâinatın sırlarını ortaya koymaya çalışırlar. Bu ilimler, kâinatı yaratan Zâtın kelâmına nasıl aykırı olabilir? Şayet aykırı bazı şeyler görülüyorsa, ya Kur’an’ı iyi anlamamışızdır, ya da ilim adına ortaya koyduğumuz sonuçların yeniden gözden geçirilmesi gerekir.”

*

“Vusülsüzlüğümüz usûlsüzlüğümüzdendir.” (Yani hedefe varamayışımız, usûlüne uygun hareket etmeyişimizdendir. Usûl bilgileri, binanın temeline veya ağaçların köklerine benzer. Temel sağlam olmazsa bina çöker. Ağacın kökü sağlam değilse, meyveleri ya hiç olmaz veya cılız olur.)

*

Âlemin her şeyinin bir mânâsı varsa, o mânânın bir inayet sahibinin isteği, arzusu ve tercihi ile kendini belli edip gösterdiğini de akıl etmek gerekir. Zaten âlem; o İlahî mânâ ve hedefin tekevvün etmiş, kendisini maddeten tecellî ettirmesinden başka bir şey değildir.

*

Firavun’dan bahsetmeden Musa’yı anlatamazsınız. Şeytan’dan söz etmeden Âdem’i söz konusu yapamazsınız. Ruslardan, Yunanlılardan, İngiliz ve Fransızlardan bahsetmeden Osmanlı’yı anlatamazsınız. İnsanın sık sık andıkları arasında Şeytan da vardır. Bu onu övmek ve ona değer vermek demek değildir.

Bütün bu örnekler; her şeyin zıddıyla anlaşıldığının göstergesidir. Ancak kışı bilen ve unutmayan; baharın kıymetini bilir ve anlar. Karanlık olmasaydı, aydınlıktan bahsedemezdik. Çirkinlik olmasaydı, güzellikten söz edemezdik. Güzel-çirkin, kolay-zor, iyi-kötü vesaire, ancak zıtlarıyla anlaşılır, bilinir ve farkına varılır.