Diziye başlarken, bazı kardeşlerimiz “Hoca, bu konuda ne yazacak ki bir ‘seri’ olsun?” diye taaccüp etmişlerdi. Sorular, sataşmalar, itirazlar ve serbest çağrışımlarla şumûlünün genişleyeceğini tahmin ediyordum, ama mevzuun bu kadar velûd olacağını düşünmemiştim.

“Şapka” çok acip bir kanuna da mevzu olmuştur. 

Falih Rıfkı, Çankaya’da: “…Kuvayı Milliye kalpaklıydı. Ordusu¬nun İzmir’e girdiğinin haftasında bütün iç sokaklar, Anadolu’ya geçen Rumların başlarından attıkları şapkalarla kaldırım gibi döşeliyken, halkın Anadolu’dan gelen kalpağa selâm verdiğini görmüştüm…” der.

Sokakları kaldırım taşları gibi dolduran bu şapkalar meğerse “Türk Milleti’nin ikti-sap(!) etmiş olduğu” bir şeymiş. Sadece Bursa Mebusu Sakallı Nurettin Paşa’nın itiraz ettiği kayıtlara geçen 671 sayılı Şapka İktisası kanunu 25/11/1925’te mer’iyete girmiş, Türk halkının millî(!) serpuşu şapka olmuştur. 

Üst sınırı 3 ay hapis olan (o da 1939’da konmuş) şapka için nice adamlar hatta bir kadın bile idam edilmiş, Hamidiye Zırhlısıyla Rize bombalanmıştır.(Bu bombalamanın 1925 yılına ait İtalyan Corriere della Sera gazetesindeki haberin fotografı Kadir Çandarlıoğlu’nca neşredilmişti.)   

Falih Rıfkı, boşuna dememiş: “Bu, başlık değil baş davasıydı.” 

«««

Biz şapkanın imlâsına dönelim.

Şapka deyip geçmeyin!-1’de (28/5/2024)  şapkanın nerelerde kullanılıp nerelerde kullanılmaması gerektiğini işlemiş ve serinin diğer yazılarında da bu meseleye zaman zaman temas etmiş, “Anlatım Bozuklukları”nı işlediğimiz çoğu yazıların sonunda da “Şapka Sehviyle Hitam” diyerek şapkasız yazımın yol açtığı pürüzlere dikkat çekmiştik. 

Son zamanlarda şapka sehivlerimiz çoğaldı: “…hak ile batılın; münafıkâne bir şekilde; nâsib olmadı; mimari tarzları; Katil varis olamaz, makâm, kâbiliyet, rakım(yükselti)…”

Hatta Üstaddan iktibasların yer aldığı Lâhika sayfasında "îkâ, kânundur, gâyet, bekâsıyla ibkâ " gibi kelimelerde şapka kullanılarak kaf'ları kef okutacak hatalar yapılmıştı.

“Kâtip, kâğıt, kâfur, Kâbil ; gâvur, nigâr, girizgâh, kıblegâh” gibi “k,g” sessizlerinden sonraki seslilerin üzerinde şapka kullanılırsa bu iki ünsüz ince okunur. Fakat k,g’nin bulunduğu hecenin ünsüzü kalın ama seslisi uzun okunacaksa şapka kullanılmaz. Üşenmeyenler, kalın- uzun okunmayı hususî işaretiyle (Zülfikár/Zülfikār, ikámet/ikāmet, káim/kāim; gálib/gālib, gámız/gāmız, gáfil/gāfil…) gösterebilirler.

Aralık ayındaki bir yazıda “gâyet” kelimesini görünce şaşırmıştım doğrusu. Şapka işareti kullanılacak yerde şapkayı ihmal kolaydır, fakat kullanılmaması gereken yere şapka koymak tesadüfen olmaz. Çünkü özel bir uğraşla iki hareketten sonra koyabilirsiniz bu işareti. Yazarımız da özel gayretle ve isteyerek koymuş olmalıydı bu yanlış şapkayı.

Merakımı çekti ve diğer yazılarını taramaya başladım. 2025’te yayımlanan 70’e yakın yazısında kendi cümleleri içinde şapkalı-şapkasız bir tek “gayet” kelimesi yoktu. Mayıs ayındaki yazılarından birinde bir “gayet” çıktı karşıma ama o da Mektubat’tan kes/yapıştır iktibastı ve şapkasız şekilde doğru yazılmıştı.

Kişi ve yer adlarında “l” ünsüzü ince okunacaksa l’den sonra gelen a ve u seslileri üzerinde de şapka kullanılır: Halûk, Lâle, Lâmia ; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik…

Kişi ve yer adı değilse de l’nin ince okunduğu kelimelerde şapka kullanmanın zararı yok, faydası vardır. İnkılâp, lâzım, lâcivert, lâkayd…

Devam edecek