ÜÇÜNCÜ NOTA

Ey gafil Said! Bil ki: Galat-ı his nev’inden, gayet muvakkat dünyayı lâyemut ve daimî görüyorsun. Etrafına ve dünyaya baktığın zaman bir derece sabit ve müstemir gördüğünden, fânî nefsini de o nazar ile sabit telâkki ettiğinden, yalnız kıyametin kopacağından dehşet alıyorsun. Güya kıyametin kopmasına kadar yaşayacaksın gibi, yalnız ondan korkuyorsun.

Aklını başına al. Sen ve hususî dünyan, daimî zeval ve fenâ darbesine maruzsunuz. 

Senin bu galat-ı hissin ve mağlatan şu misale benzer ki:

Bir adam, elinde olan âyinesini bir hane veya bir şehre veya bir bahçeye karşı tutsa, misalî bir hane, bir şehir, bir bahçe o âyinede görünür. Edna bir hareket ve küçük bir tagayyür âyinenin başına gelse, o hayalî hane ve şehir ve bahçede herc ü merc ve karışıklık düşer. Hariçteki hakikî hane, şehir ve bahçenin devam ve bekası sana fayda vermez. Çünkü senin elindeki âyinedeki hane ve sana ait şehir ve bahçe, yalnız âyinenin sana verdiği mikyas ve mizan iledir.

Senin hayatın ve ömrün âyinedir. Senin dünyanın direği ve âyinesi ve merkezi, senin ömrün ve hayatındır. Her dakikada o hane ve şehir ve bahçenin ölmesi mümkün ve harap olması muhtemel olduğundan, her dakika senin başına yıkılacak ve senin kıyametin kopacak bir vaziyettedir. Madem öyledir, sen bu hayatına ve dünyana çekemedikleri ve kaldıramadıkları yükleri yükletme!

DÖRDÜNCÜ NOTA

Bil ki: Ekseriyetle Fâtır-ı Hakîm’in âdetidir; ehemmiyetli ve kıymettar şeyleri aynıyla iade ediyor. Yani, ekser eşyanın misliyle tazelenmesi, mevsimlerin tebeddülünde, asırların değişmesinde o kıymettar, ehemmiyetli şeyleri aynıyla iade ediyor. Yevmî ve senevî ve asrî haşirlerin umumunda, şu kaide-i âdetullah ekseriyetle muttarid görünüyor.

İşte bu sabit kaideye binaen deriz:

Madem fünunun ittifakıyla ve ulûmun şehadetiyle, hilkat şeceresinin en mükemmel meyvesi insandır. Ve mahlûkat içinde en ehemmiyetli insandır. Ve mevcudat içinde en kıymettar insandır. Ve insanın bir ferdi, sair hayvanatın bir nev’i hükmündedir. Elbette, kat’î bir hads ile hükmedilir ki, haşir ve neşr-i ekberde beşerin her bir ferdi aynıyla, cismiyle, ismiyle, resmiyle iade edilecektir.

Mesnevî-i Nuriye, Zühre, s. 166-167

LÛ­GAT­ÇE:

edna: En aşağı, en basit, en küçük.

Fâtır-ı Hakîm: Her şeyi bir maksada uygun ve hikmetle benzersiz bir şekilde yaratan Allah.

fenâ: Yok olma, ölümlülük, geçicilik.

fünun: Fenler.

galat-ı his: Duyuştaki aldanış, his yanılması.

hads: Sezgi, seziş.

haşir ve neşr-i ekber: En büyük haşir ve neşir, mahşerde insanların diriltilip toplanması.

herc ü merc: Karmakarışık olma, alt üst olma.

hilkat: Yaratılış.

kaide-i âdetullah: Âdetullah kaidesi, Cenab-ı Allah’ın adeti olan kanun, kural.

lâyemut: Ölümsüz, sonu olmayan, hayatı sona ermez.

mağlata: Zihin karıştıracak saçma söz, boş ve manasız söz, karşısındakini yanıltmak için söylenen boş lâkırdı.

muvakkat: Geçici.

muttarid: Sıralı, düzgün, intizamlı, düzenli.

müstemir: Değişmez, sabit, muhkem, sağlam, kavî, metin.

tagayyür: Halden hale geçme, değişme, başkalaşma.

tebeddül: Başkalaşma, değişme.

ulûm: İlimler.

yevmî: Günlük, gündelik, her gün.

zeval: Sona erme, yok olma.