Bediüzzaman, Birinci Harb-i Umûmî’de talebeleriyle beraber Pasinler’de büyük kahramanlık gösterdikten sonra Van’a geri döner. Bu sırada Ermeniler Van’da isyan hareketine başlarlar. Bediüzzaman, talebelerini toplayarak Horhor Medresesi’ne intikâl eder. Buradan savunma yapacaklarını söyler. Ayrıca Van’da meydana gelen isyan ve karışıklıktan dolayı masum insanları koruma niyetinde olduğunu bildirir. Abdurrahman Nursi, bu durumu şöyle dile getirir: “Parsin’den Van’a avdet ederken Van’da ihtilâl zuhûr etti. Kendileri bu ihtilâle karışmayarak medresesinde ikâmet ediyordu. Ve dâimâ ma‘sûmların vikâyesine son derece çalışıyor ve çoluk-çocuklara dokunmaması için herkesi men‘ ederdi. Bu esnâda maatteessüf Van sukût etti. Bunun üzerine talebesiyle medresesinde tahassun edip müdâfaa etmek niyetinde idiler. Vâlinin fevkal‘âde itâatı üzerine Van’ı terk etti ise de, muhâcirleri vikâye için Vastan’da [Gevaş] muhârebe etti. Mezkûr muhârebede arkadaşlarımızdan ve üstâd-ı muhteremin kâtibi Molla Habîb şehîd oldu. Oradan gelen muhâcirleri selâmete îsâl ettikten sonra İspa’rit nâhiyesine Ermeni çetelerinin taarruzunu işitir. Bu def‘a vatanına ya‘ni esas meskat-ı re’sine giderek fedâîlere karşı müdâfaa eder. Ermenilerin âile ve ma‘sûm çocuklarını toplayarak bunlara dokunmak şer’an câiz olmadığından ahâlîyi men‘ eder. Ve mezkûr çoluk-çocukları Ermeni fedâîlerine teslîm ettirmek için gönderir. Ermeni fedâîleri bu hâlden memnûn olarak, “Mâdem ki siz bizim âilemize dokunmuyorsunuz, biz de muhâriblerinizden başka kimseye dokunmayız.” diye cevap gönderirler. Bu sûretle yapılan muhârebelerle tekrâr Van’a girmeğe muvaffak olurlar. Bu def‘a Bediüzzaman Van Kal‘ası’nda tahassun ederek müdâfaa etmek için ısrârda bulunursa da, Van vâlisi Cevdet Paşa vaz‘iyyet-i sevk-ul ceyşînin fenalığından bahisle ilhâh ederek aldırır, Vastan’a gelirler. Oradan Cevdet Paşa ile Bitlis’e giderler. Bitlis’te bulunan beşyüzü mütecâviz yetim muhâcirîn çocukların iâşesini der‘uhde ile onlarla uğraşır.”1
Van Valisi Cevdet Bey Van’ı terk eder
Ermenilerin Ruslardan aldığı güçle başlattıkları isyanla Van şehri işgal edilmiştir. Bediüzzaman, medresesinde topladığı talebelerine, kanının son damlasına kadar mücadele edeceğini söyler. Ruslara karşılık vermek için bütün önlemlerini alır. O dönemde Van Valisi Cevdet Bey’dir. Cevdet Bey, Birinci Sefer Kuvvetlerinden, Van’da meydana gelen isyanın bastırılması için yardım talebinde bulunur.2 Ancak istediği yardım gelmez. Cevdet Bey, 17 Mayıs 1915 günü emrindekilerle birlikte Van’ı terk eder. Eski Van valisi ve Bediüzzaman’ın dostu Tahir Paşa’nın oğlu olan Van Valisi Cevdet Bey, Bediüzzaman’ın da Van’dan ayrılmasını ister. Bediüzzaman, Van’dan ayrılmak istemez. Vali’nin çok ısrar etmesi üzerine Van’dan Vestan’a (Gevaş) çekilmeye razı olur.3
Cephede namazlar ihmal edilmez
Bediüzzaman, cephede ibadetlerini hiç aksatmadığı gibi, gönüllü askerlerine de kesinlikle namazı kazaya bırakmamalarını, hatta cemaatle kılmalarını söyler. Kendisiyle Pasinler Cephesi’nde bulunan Hacı Abdullah Sağcı, hatıralarında bu konuya değinir: “Bediüzzaman, başında sarığı, ayağında çizmeleriyle düşmana kılıç sallıyor; askerin üzerinden mânevî himmetini eksik etmiyordu. Namazlarını asla kazaya bırakmıyordu. Gönüllüleri ve talebelerini de iki gruba ayırıyor; bir grup düşmanla savaşırken, diğer grup namazlarını kılıyordu. Onlara, “Biz askeriz. Bu din düşmanları bizim vatanımızı elimizden almak istiyorlar. Korkmayın, benim talebelerimin ve askerlerimin bir tanesi, onların binine bedeldir diyerek moral veriyordu.”4
Dipnotlar:
1. Abdurrahman Nursi, Bediüzzaman’ın tarihçe-i Hayatı, s.37
2 .A. İ. Sabis, Harp Hatıralarım, Birinci Dünya Harbi, İstanbul Nehir Yayınları, Cilt-I, s.435
3. Bediüzzaman Seyahatnamesi, s.137
4. Badıllı, Mufassal Tarihçe-i hayat, Cilt-I, s.291,296