Bu ölçünün bazı şartlara bağlı olduğu gayet açık: “Fitnebaz perdeyi yırtmamışsa; fitnesi mahdut ve sınırlı kalmışsa...” gibi şartlara bağlıdır. Yoksa, fitneciler için işletilecek tek ölçü bu değil, başka da vardır: Eğer fitneci, gizli ifsat komiteleri ile “ehl-i dünyanın hafiyelerine veya ehl-i dalâletin propagandacılarına”3 mensup ise fitnesi mutlaka açığa çıkarılmalıdır.

Meselâ, bir yerde de şöyle der: “Kat’î haber aldım ki, üç aydan beri buradaki has kardeşleri birbirine karşı meşreb veya fikir ihtilâfıyla bir soğukluk vermek için üç adam tayin edilmiş. Hem metin Nurcuları usandırmakla sarsmak ve nazik ve tahammülsüzleri evhamlandırmak ve hizmet-i Nuriyeden vazgeçirmek”4 isteyenler kesinlikle biliniyorsa!.. Kesinlik, “Delil ve âkıbete”5 bakılarak anlaşılır. Kesin delil, bilgi yoksa, “sonuca” bakılır. 

Bilmeden yapıyorsa insaf, iz’an sahibi hakperest ise özür diler, helâllik alır; vaz geçer. Aksi halde, müfsittir. Bundandır ki, Bediüzzaman, “Şu hüsn-ü zannınızı kabul etmem. Zira, bir müfside, bir dessasa hüsn-ü zan edebilirsiniz.”6 diye ikaz eder. Şu uyarısı da dahil içindir:

“Gizli düşmanlarımız iki plânı takip edip; biri beni ihanetlerle çürütmek, ikincisi mâbeynimize bir soğukluk […]”7 verme çabasındalar. O zaman fitneleri açığa çıkarılır! 

Şu fitnebazlığı da asla göz ardı edemeyiz: “Dikkat ediniz, küfr-ü mutlakı müdafaa eden gizli komite içinize parmak sokmasın. Benim komşudaki koğuşa parmağını soktu, beni azap içinde bıraktı.”8

Keza, müteyakkız davranınız, “ihtiyatlı ve dikkatli olunuz.”9 meâlinde ve benzeri birçok ifadesi de hem dahile hem harice bakıyor.

Dipnotlar: 

1- ESDE, Hutuvat-ı Sitte, s. 325.; 2- ESDE, Münazarat, s. 190-191.; 3- Mektubat, s. 488.; 4- Şualar, s. 526.; 5- ESDE, Münazarat, s. 174.; 6- Age.; 7- Şualar, s. 543.; 8-Şualar, s. 358.; 9- Kastamonu Lahikası, s. 159.