Yaklaşık olarak kendisinden üç asır önce büyük İslâm hekîmi İbn-i Nefis’in keşfettiği küçük kan dolaşımından, hekîm Michael Servetus yazdığı kitabında söz etmesidir. Şimdi bu barbarca cezalandırmanın detaylarından ve 1500’lü yılların İsviçre’sinde hüküm süren cehalet karanlığının yaptırım gücünü anlamaya çalışalım.

Hekîm Michael Servetus, İspanya’nın Toledo şehrinde 1511 yılında doğmuş, devrinin metotlarına göre ilahiyat ile birlikte tıp tahsili yapmıştır. Her iki dalda eş zamanlı çalışmalar yapan Servetus “Restitutio Chiristianismi” adlı eserinde, önemli rol oynayan yalnız küçük dolaşım olmayıp, Hıristiyanlığın üçlü tanrı kabul edişi fikrini tenkit ediyordu. – Allah’ın yaratma kudretini, İsa’nın O’nun tarafından yaratıldığını, fakat İsa’nın kimseyi halk edemeyeceğini, Ruhül Kudsün bütün kâinatta bulunup soluk alma yolu ile her an yaratılmışların ciğerlerine, oradan kanlarına karıştığını iddia edişi, yalnız Katolikleri değil, Protestanları, bu yeni mezhebe uyan Kalvinistleri de öfkelendirmiş, hapsedilen Hekîm Michael Servetus, daha sonra başına kükürt konulmak suretiyle diri olarak İsviçre’nin Cenevre şehrinde cayır cayır yakılmış, zavallı Servetus’un kitabında yazdığı yarım sayfalık PULMONER CİRCULATİON (akciğer dolaşımı- küçük dolaşım F. E.) hakkındaki yazı, 27.10.1555 yılında öldürülmesine sebep olmuştur.

Hekîm Michael Servetus’tan üç asır önce Suriye’de yaşayan büyük İslâm hekîmi İbn-i Nefis “Şerh-i teşrih-i İbn-i Sina” isimli eserinde: “Siyah kanın kırmızı olabilmesi için muhakkak küçük deverana, yani pulmoner circulationa katiyen ihtiyaç vardır, diye yazdığı, bu hususta Galien’i de, İbn-i Sina’yı da reddederim diye bağırdığı halde, orta çağın koyu karanlıkları içerisindeki bir dünyada büyük hekime – İslâm âlemi en ufak bir ezâ, cefada bulunmamıştır.” 1 İslâm âleminde yüksek değer verilen İbn-i Nefis’in büyük buluşunu bilim dünyasına zamanında ve uygun bir tanıtımla duyuramadığımız için, bu buluşu İbn-i Nefis’ten 4 asır sonra gelen İngiliz William Harvey’in 1628’de Almanya’nın Frankfurt şehrinde basılan eseriyle duyurduğundan, keşfe sahip çıkmıştır.

“Kan dolaşımını keşfeden İbn-i Nefis’i dünya ilim âlemine tanıtmak, Mısırlı doktor Muhyiddin Tatawi’nin gayretiyle olmuştur. Max Mayerhof isimli bir Alman göz hekimi bu bilgiyi yazdığı makalelerle dünyaya tanıttı. Oysa Avrupa tıp tarihçilerinin hekîm Michael Servetus’a verdikleri küçük deveranı bulma şerefi, Yunan müelliflerinin âdeti olan kaynağı haber vermeme usûlünün devamından ibaret bir yanlışlıktır. Gerçekte bu şeref Suriyeli hekîm İbn-i Nefis’e aittir. Hekîm Michael Servetus, kitabındaki bu iddia yüzünden Calvinistler tarafından muhakeme edilerek 998 adet kitabı ile birlikte ve zındıklıkla itham olunarak yakılmasına sebep olan bu Latince kitaptan, dünyada ancak eksik üç nüsha vardır, Viyana, Paris ve Oksford’da.” 2

Hayata hayat ve saadet veren Kur’ân’ın nurlu medeniyeti yaşandığı zaman ve mekânlardaki düşünce hürriyeti ile bitmeyen ilim ve araştırma sevgisiyle gelişen, İslâm ilim ve fikir insanlarının düşünce ve keşiflerini, kalp huzuru ile insanlık âlemine fîsebilillah yayarlarken, o dönemlerin cehalet ve taassup karanlıklarında yaşayan diğer toplulukların, ilme kapalı davranışlarında yakılan ateşlerde barbarca düşünen insanları ve kitap kaynaklarını yakmış, yükselen iğrenç çığlıklar ve dumanlar arasında, Neron’un hükmettiği duygularla günlerini sürdürürken, ilmin gelişip yayılan nurları, insanlık âlemini aydınlatmaya çoktan başlamıştır. Hekîm Michael Servetus yanarken, başta İsviçre olmak üzere Avrupa toplumunun vicdanı uyanıyor ve ilmin meşalesi parlayarak yükseliyordu.

SAĞLICAKLA KALIN

Dipnotlar:

1) Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk, Toplu Makaleler, c. 1, s. 750, T.T.K. Yayınları 2017.

2) Age. s. 563.