Bir toplumu ayakta tutan 3 temel unsur vardır. Dil, din ve kültür. Kültürün nesiller arasında aktarılmasında atasözlerinin etkisi kaçınılmaz bir gerçektir. Ama her atasözünün yüzde yüz doğruluğu veya kültür aktarımında etkinliği ne kadardır veya ne kadar önemlidir?
Zamanında söylenmiş bir atasözü belki bu zamanda geçerliliğini kaybetmiş olabilir. Meselâ “Söz büyüğün, sus küçüğün” atasözü. Hâlbuki zamanımızda o kadar akıllı, zeki çocuklar var ki kendinden yaşça büyük olan insanlardan bazı konularda çok daha bilgili. Bu bilgili olduğu konularda o çocuğu konuşturmazsak ne kadar anlamsız davranmış oluruz değil mi?
Veya bazen bir olay hakkında söylenen iki atasözü birbirinin tersi anlamlarda olabiliyor.
"İyi insan lâfının üstüne gelir” gibi.
Atasözlerini bu şekilde eleştirirken sanılmasın ki bütün atasözlerinin anlamsız olduğunu söylüyoruz. Sadece, bazı atasözlerinin zamanımızda veya toplum anlayışında yanlış anlamalara sebep olduğunu veya daha iyi inceleyip zamanımıza uygun anlamlar verilmesi gerektiğini belirtmekteyim.
Atasözlerinden ders almak, kültürü geliştirmek veya aktarmak elbette eğitim yoluyla olmaktadır. Fakat bildiğiniz gibi eğitim yalnızca okullarda alınan bir süreç değildir. Peygamberimiz (asm) Efendimizin belirttiği gibi “Beşikten mezara kadar...” eğitim yapılmalıdır. Yani, her an ve her yerde insan bir şeyler öğrenebilir. Bildiklerini etrafındakilere aktarabilir.
Özellikle aile ortamında her türlü bilgi alış verişi çok rahat ve hür bir şekilde yapılmalıdır. Bu toplumların ve ülkenin gelişmesi için çok önemli bir husustur. Çünkü aile, çocukların kendilerine örnek aldıkları en güzel ve ilk ortamdır.
Aile ortamı içinde çocuklara karşı annenin şefkati, babanın ise himayesi en önemli hususlardandır. Ancak bunlar olunca aile içinde yetişen çocuklar gelişmeye, eğitime, öğrenmeye açık dimağları ile gittikçe topluma yararlı birer fert olurlar. Bu süreç insanın hayatı boyunca devam eder ve etmelidir de.
Başka bir atasözü de “Söz gümüş, sükût altındır.” Bu atasözü bazı durumlarda doğru, bazı ortamlarda ise yanlış olmaktadır. Meselâ, bir toplulukta konuşulan bir konu hakkında hiçbir bilgisi olmayan bir insanın susup dinlemesi gerekir. Yani o insanın konuşması gümüşse susması altındır. Ama konu hakkında ihtisas yapmış, o konu hakkında âlim konumundaki insanın ise susması gümüşse konuşması elbette altındır.
Demek ki atasözlerinin de durumumuza, bulunduğumuz ortama göre anlamlandırılması açığa çıkmaktadır.