Mutlâkıyet sistemine, yani tek adam rejimine muhalif olup meşrûtî (demokratik) bir idarenin kurulmasını isteyen Jön Türkler, 4 Şubat 1902’de Fransa’nın Paris şehrinde toplanarak ilk kongresini yaptı.
Kongre esnasında, katılımcılar arasında iki ana grup, dolayısıyla iki ana temâyül belirgin hale geldi: Milliyetçiler ve Liberaller.
Milliyetçiler Ahmet Rıza’nın başkanlığında toplanırken, liberaller Prens Sabahaddin Beyin etrafında toplandı.
Bu iki grubun da Avrupa’da çıkartmış olduğu gazeteleri vardı: Meşveret ve Mîzan.
Merkeziyetçi fikirlerin ağır bastığı Meşveretçiler, Jön Türk bünyesinde olmak üzere İttihat–Terakki Cemiyetini kurarken, Mizancılar da Teşebbüs–i Şahsî ve Adem–i Merkeziyet Cemiyetini kurarak varlığını korumaya devam etti.
*
Ahmet Rıza, ziraat ve maarif dairelerinde çalışmış, gazetecilik–yazarlıkla uğraşan yetişkin bir fikir adamıydı. II. Meşrûtiyet’in ilânından sonra İstanbul’a geldi ve bir süre Meclis Başkanlığı’nda bulundu. Zamanla, İttihatçı komitacılarla arası açıldı.
*
Prens Sabahaddin Bey ise, Sultan Abdülmecid’in kızı, Sultan II. Abdülhamid’in kız kardeşi Seniha Sultan’ın oğludur. Babası Ahrar-ı Osmaniye’den Damat Mahmut Celaleddin Paşa’dır. Prensliği anne tarafına dayanır. Rakibi gibi o da kendini gayet iyi yetiştirmiş,
siyasetçi, sosyolog ve düşünce adamıdır. Meşrûtiyet döneminde faaliyetleriyle dikkat çeken Ahrar Fırkası’nın bir nev’î fikir babasıdır.
*
Jön Türkler’in II. Kongresi 27–29 Aralık 1907 tarihleri arasında yine Paris’te yapıldı. Beş yıl sonra yapılan bu kongre de, aynen birincisi gibi yine iki farklı görüşün çarpışmasına sahne oldu.
Liberaller, önceden olduğu gibi, yine aynı vakar ve safiyetleriyle varlıklarını muhafazaya devam ederken, Milliyetçi-Merkeziyetçi kanadın içine daha başka sızmaların olması hayli dikkat çekici oldu.
“Balkan çetecileri” ile “Selânik komitacıları”nın yanı sıra, masonlar ve Ermeni “Taşnak” grubu da kongrede İttihatçılardan yana tavır koydular. Dolayısıyla, onlar da aynı cepheye dahil oldular.
İleriki tarihlerde İttihatçıları raydan çıkartan, yoldan saptıran ve onları her türlü fenalığın tetikçisi haline getiren, işte bu birbirine zıt giden gruplar oldu.
Bütün bu menfî gelişmelere rağmen, İttihatçılar içinde niyetini bozmayan ve ihanete bulaşmayan bazı şahsiyetlere rastlamak mümkün. Meselâ, Niyazi Bey, Enver Bey, Said Halim ve Kâzım Karabekir gibi.
*
İttihat–Terakki Cemiyeti, zaman içinde tamamen bozuk adamların kontrolü altına girdi. İyilerin arta kalan kısmı Birinci Dünya Harbi’nde canla başla cihad edip şehit-gazi olurken, geriye cephe kaçkını döküntüler kaldı. Bunların da çoğu, Cumhuriyet’in ilk yıllarında bir yolunu bularak devletin noktalarına sızmayı başardılar.
Ülke ve millet olarak, yüz yılı aşkın bir süredir, işte o bozuk İttihatçılardan kalma tortuların bünyeye verdiği sıkıntılarla, arızalarla boğuşup duruyoruz.
GÖZLEM: SEYYAR LEZZETLER
Türkiye’deki seyyar simitçi gibi, börek, poğaça, sandviç satanlar gibi, Afrika’nın da kendine has seyyar tatları, lezzetleri var.
Gerçi biz alışkın değiliz. Bir ayı aşkın süredir yine da alışamadık bu seyyar yemeklere. Ama, özellikle yerli insanlar adeta bayılarak yiyor.
Hafif derince tepsilerde gördüğümüz yiyeceklerin ne olduğuna biraz yakından baktık: Ana mönü, önceden pişirilmiş kırmızı et, tavuk ve balık eti. Yanında da doğranmış biber, soğan, domates gibi sebzeler var. Tepsinin dibinde ise, yağlı-acılı özel bir sos bulunuyor.
Müşterinin tercihine göre, bu çeşitler ekmek arası paket yapılarak servis ediliyor.
Birkaç yerde bize de ikrâm etmek istediler; ama, biz almayarak “Merci beaucoup” ile karşılık verdik.