Öncelikle ifade etmeliyim ki, bahsettiğim istişare, bir topluluğun kendi içinde alacağı kararların istişaresi değildir. Bir insanın kendi yaşamı ve kararları ile ilgili yapacağı istişarelerdir.
Kişinin kendi yaşamı ve kararları ile ilgili istişare etmemesi gereken insanlar şunlardır:
1) Çokbilmişler: Bu kişilerle herhangi bir meseleyi istişare ederseniz, insanlara bilgi verme yönünden enaniyetleri olduğu için, bu enaniyetlerini kuvvetlendirmiş olursunuz. Dahası, her şeyi çok iyi bildiklerini sandıkları için, daha sonraki kararlarınızda, hiç bilgileri olmadığı bir meselede dahi size akıl vermeye kalkabilirler.
2) “Madem dediğimi yapmayacaktın, niye benimle istişare ettin”ciler: Topluluk istişaresinde değil de şahsî istişarede, insanın son tahlilde kararını kendisinin vermesi esastır. Bir meselenin uzmanı olduğunu düşündüğü kişiyle/kişilerle istişare eder, sonra o fikirleri harmanlar, kendi kararını verir. Fakat yukarıda bahsedilen kişilerle istişare, sonradan pişmanlık sebebidir. Onlar sizi hem suçlu çıkarırlar, hem de bunu yüzünüze vururlar. Bu duruma maruz kalmamak için, böyle insanlarla istişareyi kesmeli.
3) Yuvarlak konuşanlar: Böyleleriyle istişare tam bir azaptır. Gerçi size yanlış bir fikir vermezler; ama yanlış fikir bile vermeyecek kadar gönülsüz veya kabiliyetsizdirler. Sen ona, senin en mühim bir meseleni anlatıp onun fikrini merak edersin, onun dediklerinden bir cevap çıkarmaya çalışırsın, ama asla bir cevap alamazsın. Bir soruya cevap olarak 10 cümle söyler, ama o 10 cümleyi toplasan 1 cümle etmez. Yuvarlak konuşmayı hayatlarında bir düstur hâline getirmiş kişiler, ne kadar bilgili olurlarsa olsunlar, topluluk istişarelerine de alınmamalıdırlar. Çünkü onların dediklerinden herkes farklı farklı farklı şeyler anlar, ortalık karışır.
4) Umut kırıcılar: Özellikle yeni bir fikri olanların, bu insanlarla istişare etmemesi gerekir. Böyle insanlarla bir fikri istişare etmek, insanın kendi fikrine yaptığı bir hakarettir. Çünkü en mantıklı bir fikir bile onların nazarında ehemmiyetsizdir. Ve yorumlarını da, o fikrin eksik taraflarını geliştirmek ve düzeltmek için değil, o fikri çürütmek için yaparlar. Bu insanlarla istişare edilme hatasına düşüldüyse, o istişareye minimum değer verilip, onlar gibi olmayan insanların fikirlerine odaklanılmalıdır.
5) Yeniliğe kapalı insanlar: Böyle insanlara “muhafazakâr” da diyebiliriz. Muhafazakârlığın buradaki kelime manası, siyasi muhafazakârlık değildir; bu hayattaki iyi veya kötü hemen hemen her şeyin değişmesine bir direnç göstermektir. Böyle bir insanla, yeni bir fikrinizi istişare etmek hatadır. Her yeni şeye önyargıyla yaklaşırlar. Aslında bu insanları da “umut kırıcılar”a dâhil etmeyi düşündüm, ama yeniliğe kapalı olanların, doğru bir fikre karşı çıkma davranışları, umut kırıcılığa eşlik eden bir düşünceye bile değil, bizzat yeniliğe karşı çıkmak gibi otomatik bir reflekse dayanmaktadır.
6) O meselede empati yapamayanlar: Böyle insanlar, istişare edilecek meseleyle alâkalı bir yarası olan insanlardır. O kişinin yarasının, objektif düşünmesine engel olduğundan emin olunursa, bu kişiyle istişare edilmemeli. Mesela, ailesinden birinin vefatının etkisinden kurtulmayan bir insanla, kendi ailevi sorununu istişare etmeye çalışan bir insanın alacağı cevap, “Sus. Ailenin kıymetini bil!” mealinden başka bir şey olmayacaktır.