ŞİÖ 1996’da “Şangay Beşlisi” adıyla kurulduğunda temelde “karşılıklı güven arttırmayı, iyi komşuluğu teşviki, terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkla mücadeleyi amaçlıyordu”. Hâlen geçerli olan temel kuruluş ilkeleriyle, bugün gelinen noktada ŞİÖ artık ciddi bir siyasî ve ekonomik duruş sergiliyor. 

Artan üye sayısıyla daha geniş bir coğrafyada etkinlik gösteren ŞİÖ, Tianjin’den Washington’a “ABD’nin tek kutupluluk iddiasının sonuna gelindiğinin” mesajını veriyor. Son dönemlerde çok kutupluluk veya kutupsuzluk tartışılıyor. 

Uluslararası sistemde, ABD Başkanı Donald Trump’ın istikrarsız açıklamalarının olumsuz etkisi ve ABD’nin militarizasyonunu derinleştirerek üstünlüğünü tekrar kazanmaya çalışması karşısında, ŞİÖ, Tianjin’den “çok kutuplu dünyada sessiz diplomasinin” uygulanabilirliğini gösterdi. ŞİÖ böylece 03-04 Temmuz 2024’te Kazakistan zirvesi sonrasında kendisine yöneltilen “misyonunu yerine getirmede etkisiz bir Avrasya sohbet odası” eleştirilerini de sonlandırdı.

Ancak ŞİÖ içerisinde anlaşmazlıklarda mevcut. Hindistan ve Pakistan’ın 23 Nisan–10 Mayıs 2025 tarihlerinde savaş seviyesindeki çatışmaları hatırlardadır. ŞİÖ’nun 25 Haziran 2025’te Çin’de düzenlenen Savunma Bakanları toplantısının sonuç bildirgesini, Hindistan Savunma Bakanı Rajnath Singh “Keşmir’in Hindistan yönetimindeki bölümünde 26 turistin öldürüldüğü Pahalgam saldırılarında suçladığı Pakistan’a atıf yapılmadığı” gerekçesiyle imzalamamıştı.

Tianjin Deklarasyonu’nda ŞİÖ’nün “Pahalgam’daki terör saldırılarını şiddetle kınadığı” belirtildi. Ayrıca deklarasyonu Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif de imzaladı. Şerif’in deklarasyonu nasıl kabul edip imzaladığı meçhul. Fakat Tianjin toplantısı öncesinde “Pekin, Yeni Delhi ve İslamabad’ın ŞİÖ’da birliği korumaya ilgi gösterdikleri” biliniyor.

Diğer taraftan Trump, gümrük tarifelerini yükselterek uluslararası ticarette ülkesinin etrafına gümrükten duvarlar örerek, korumacı ticaret politikası izliyor. Buna karşılık ŞİÖ üyeleri Batı’nın ekonomik baskılarını azaltmak için ekonomik-diplomatik bir şemsiye olma niyetinde. 

Deklarasyonda Çin’in, ŞİÖ Kalkınma Bankası kurulması fikri benimsenirken, “Çin’i Orta Asya ve Güney Kafkasya üzerinden Avrupa’ya bağlayan Orta Koridor’un bir parçası olan Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolunun inşası da kabul edildi. Böylece ŞİÖ ekonomisinin güçlendirilmesi hedefleniyor. Üyelerden Rusya, Hindistan ve Pakistan’ın nükleer güce sahip olmaları, ŞİÖ’ye, askerî anlamda da dikkatleri çekiyor.

Son günlerde Ukrayna’ya yoğunlaşan ABD ve Avrupa’nın, ŞİÖ toplantısına ilgisiz kalması, “Batı’nın Avrasya’nın şekillenmesinde rol oynama fırsatını kaçırdığına” yorumlanıyor.

Ancak ŞİÖ üyelerinin, ülkelerinde demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü ve hürriyetler gibi temel insanî değerlerin geliştirilmesi de zorunluluktur. ŞİÖ’nun, ABD merkezli The Heritage Foundation yazarlarından Peter Brookes’un 12 Haziran 2006’daki “Diktatörler Kulübü” tanımlamasını boşa çıkartması kaçınılmazdır.

Pekin yönetiminin ŞİÖ zirvesiyle Üye, Gözlemci ve Diyalog Ortağı statülerinin dışındaki devlet başkanlarını da Tianjin’de toplaması, uluslararası sistemde çok kutupluluk veya kutupsuzluk tartışmaları kapsamında oldukça önemli. Fakat ABD-Avrupa’nın ŞİÖ toplantısına ilgisizlikleriyle, uluslararası sistemi kendilerinden menkul saymaları da doğru olmasa gerek.

Tianjin’de ŞİÖ için 3 önemli sonuca ulaşıldı. Birincisi, üye devletler çatışan çıkarlarına rağmen (Hindistan-Pakistan, vb.), ortak deklarasyonda anlaştılar. İkincisi, çatışan çıkarlara sahip devletler arasında diplomatik ilerlemenin görece aktif olarak kolaylaştırıldığı görülüyor. Üçüncüsü, ŞİÖ’nun yeni üyeleri hemen kabul etmeyerek, derinleşmeyle kurumsal kimlik kazanması yönünde ilerlediği izlenimi veriyor.

Neticede üyelerinin demokratik değerleri tartışmalı da olsa, gelişen bir ŞİÖ var.