Almanya Başbakanı Angela Merkel 29 Mayıs 2017’de “Avrupa’nın artık müttefik olarak ABD’ye güvenemeyeceğini ve güvenlik için kendi kaderini belirlemesi gerektiğini” belirtmişti. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron da 8 Kasım 2019’da “NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti” diyerek, Avrupa güvenliği hakkında uyarıda bulunmuştu.
NATO, Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından 1990’lı ve 2000’li yıllarda genişlemiş, karşısında Sovyetler Birliği tehlikesinin de kalmamasıyla, bazılarınca “varlık nedeni” tartışılmıştı. Hatta Batı Avrupa’nın savunma harcamalarında azalmaya yaşanırken, NATO’nun daha çok ABD ve genişlediği Doğu Avrupalı üyelerinin ordusuna güvenmeye başladığı değerlendirilmişti. Birde NATO’nun 2001’de Afganistan’a ve 2011’de Libya’ya müdahalelerinin başarısızlığı, ittifakın moralini bozduğu tartışılmıştı. Aynı zamanda NATO’nun büyük üyesi ABD’nin tek taraflı şekilde Taliban’la anlaşarak 15 Ağustos 2021’de Afganistan’ı, havalanan uçaklardan düşen insanların görüntüsüyle terk etmesini hatırlamakta fayda var.
Rusya, Kırım’ı kendisine bağlamak için 16 Mart 2014’te tartışmalı referandumda, Kırım’ın yüzde 95 oranıyla Rusya’ya katılımının kabul edildiğini duyurarak, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü bozmuştu. Buna rağmen Almanya başta olmak üzere Avrupalı ülkeler, Rus gazını satın almayı sürdürdüler. Macron ise, Rusya ile diplomasi yollarını açık tutmaya çalıştı. ABD de, eski yıllara göre Avrupa’daki gelişmelere değil, daha çok Hint-Pasifik’teki jeopolitik nüfus mücadelesine ağırlık verdi.
Rusya’nın Ukrayna’yı 24 Şubat 2022’de işgale başlamasıyla NATO’nun önemi arttı. Beyin ölümü konuşulan NATO’nun yeniden canlanmasını, Vladimir Putin’e borçlu olduğu da yorumlanıyor. Aynı zamanda Finlandiya ve İsveç’in üyelikleri gündeme gelerek NATO’nun genişlemesi söz konusu. Elbette genişleme, Türkiye’nin beklentilerinin karşılanmasına bağlı.
Uluslararası ilişkilerde, yeniden canlanmanın NATO’da geleceğe yönelik bir strateji ve vizyon arayışı ihtimalleri üzerinde duruluyor. Buna karşılık NATO’da, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle değişen şartların getirdiği, dönemsel toparlanma iddiası da mevcut. Ancak NATO’nun görevi Avrupa’da barışı korumak ve Rus tehdidine karşı caydırıcılıksa, bu konuda Ukrayna’nın işgali soru işaretidir. Bununla birlikte işgalin başlangıcında Ukrayna’nın NATO üyelik hedefi, Rusya’nın çok sert tepkisiyle karşılaştı. Hatta Ukrayna 15 Mart 2022’de NATO üyelik niyetinden vazgeçtiğini bile açıkladı. Her şeye rağmen NATO şemsiyesinde olmasa da, NATO üyelerinin Ukrayna’ya muhtelif yardımları basına yansıyor.
Almanya’nın silahlanmaya ek bütçe ayırması, Avrupa ülkelerinden ve ABD’den Ukrayna’ya yardımlar, Fransa’nın diplomatik çıkışları, İngiltere Başbakanı Boris Johnson’ın ülkesinin Ukrayna’yı koruyacağına dair açıklamaları vd. NATO’nun beyin ölümünün gerçekleştiği söylemini çürütmektedir. Ancak NATO’nun geleceği hakkında net bir vizyon sunması da bekleniyor.
Biden’ın, Putin karşıtlığı; Savunma Bakanı Lloyd Austin, Rusya’yı yormaktan bahsetmesi; CIA’in de, Rusya ile daha fazla tırmanmanın nükleer riskleri konusunda daha temkinli yaklaşımı mevcut. ABD’deki çok sesliliğin, NATO’nun vizyon arayışını etkilediği kuvvetle muhtemeldir. ABD’nin, Avrupa’da gerçekten güvenlik düzeni arayışında olup olmadığı da, NATO’nun geleceği hakkında fikir verecektir.