Putin, makalesinde Ukrayna kültürünün Rusya’ya Avrupa’dan daha yakın olduğunu ve iki ülkenin sadece sun’î bir sınırla ayrıldığını iddia ederek Ukrayna’yı işgal etme kararını haklı çıkarmaya çalışıyor. Elbette benzerlikler ve farklılıkların işgali haklı çıkarmayacağını 12 Mart 2022 Cumartesi günü yayınlanan “Rusya-Ukrayna Benzerliği İşgali Haklı Çıkarır mı?” başlıklı köşe yazımda sizlere arz etmiştim.

Hollanda Tilburg Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Tim Reeskens’ın 4 Mart 2022’de London School of Economics için kaleme aldığı “Ukrayna” hakkındaki çalışması 2017’deki “Avrupa Değerler Çalışması”na dayanıyor. Reeskens çalışmasında “aynı coğrafyadaki ülkelerin muhtelif ilişkilerle benzer bir geçmişi paylaştığı, tarihî veriler ve günümüze yansımalarından anlaşılmaktadır. Putin, Ukrayna’nın Rusya’ya Avrupa’dan daha yakın olduğunu iddia etse de, Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky ülkesinin geleceğini Avrupa’ya ait görüyor”. 

Zelensky’nin 1 Mart 2022’de AB’ye üyelik başvurusunda bulunması bunun göstergesi niteliğinde. Hatta Zelensky’nin bu diplomatik adımını, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von Der Leyen tarafından da desteklendi. Fakat Ukrayna kültür, dil, din, etnik yapı açısından Avrupa’ya mı benziyor? Yoksa Putin’in iddia ettiği gibi Rusya’ya mı daha yakın? Her ne kadar iki sorunun cevabı hakkında uzun tartışmalara girilse ve makaleler yazılsa da, Ukrayna’nın ağırlıkta Rus kültüründen etkilendiği yadsınamaz. Bununla birlikte Soğuk Savaş’ın 1989’da sona ermesiyle başlayan yeni dönemde, bağımsızlığına kavuşan ülkelerin tercihlerinde değişiklikler de görülmüştür. Bu ülkelerden biri olan Ukrayna’nın özellikle son yıllarda tercihini Avrupa’dan yana kullandığı kaydediliyor.

Zelensky’nin AB üyelik başvurusunu imzalaması ile AB içerisinde farklı fikirlerin olduğu da ortaya çıkardı. Von Der Leyen’in Ukrayna için “bizden biri” demesi dikkatleri çekti. Von Der Leyen, Ukrayna’nın AB’ye katılması gerektiğini ileri sürdüğünde “ekonomik, politik ve insanî kaygıların kültürel benzerlikler ve farklılıklar üzerinde üstünlük sağladığı” görülüyor. Bu düşüncenin temelinde de “Ukrayna’nın bazı kültürel değerler açısından, siyasî olarak Rusya’dan farklı olmadığı, ancak benzerliklerin ne zamandan beri uluslar arası sistemde bağımsız ve egemen bir ulus-devletin işgali için argüman oldu? Tartışmasına Reeskens da dikkat çekiyor.

Bununla birlikte Von Der Leyen’in “Rusya’nın işgaline uğrayan Ukrayna’nın zaman içinde AB üyesi olabileceği” açıklaması Kiev’in hangi şartlarda 27 üyeli birliğe katılabileceği tartışmalarına yol açtı. Fakat AB içinde Von Der Leyen gibi düşünmeyenler de mevcut. AB Konseyi Başkanı Charles Michel, Kiev’in üyeliği hakkında “AB içinde farklı fikirler ve hassasiyetler olduğunu” aktarırken; AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ise “üyeliğin şu anda gündemde olmadığını ve çok daha âcil konulara yoğunlaşılması gerektiğini” vurguluyor (Yeni Asya, 05.03.2022, Rusya’nın Ukrayna’yı İşgalinde Gelişmeler-2). Dolayısıyla Ukrayna’nın üyeliği hususunda, AB üyeleri arasında tam bir fikir birliği mevcut değil.

Diğer taraftan bağımsızlık sonrası süreç incelendiğinde “Ukrayna’da Rusya’dan daha fazla demokrasi çağrısı varken, mevcut yönetim sisteminin Ukraynalılar’ı tatmin etmediği” belirtiliyor. Dolayısıyla Ukrayna bu sorunu aşmak için “Avrupa’ya yöneliyor”. Çünkü geçmiş Sovyetler Birliği ve Soğuk Savaş sonrasındaki Rusya’nın sosyo-ekonomik, demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü, hürriyetler alanındaki tecrübesi Ukraynalılar için pek cazibedar olmadığı düşünülmektedir.

Avrupalı liderlerin, Doğu Avrupa’daki özellikle 2000’li yıllardan itibaren “aşırı sağcı partilerin başarısının ve söylemlerinin” Avrupa’nın siyasî projesinin temel değerleri olan “insan onuruna saygı, hürriyetler, demokrasi, eşitlik, hukukun üstünlüğü, insan haklarına ve azınlık haklarına saygı” gibi temel yükümlülükleri ile çeliştiğinden endişe duyabilirler. Birde AB’nin “birlik içinde temel hakların korunması” başlığı altında zikredilen temel yükümlülükler olan Avrupa değerleri hakkında Reeskens de belirttiği üzere Plamen Akaliyski’nin makalesi önem arz ediyor. 

Akaliyski’nin “European Journal of Political Research (Avrupa Siyasal Araştırma Dergisi, Cilt 58, Sayı 2, Mayıs 2019)”de yayınlanan “United in Diversity? The Convergence of Cultural Values Among EU Member States and Candidates (Çeşitlilikte Birleşmiş mi? AB Üye Ülkeleri ve Adayları Arasında Kültürel Değerlerin Yakınlaşması)” başlıklı makalesi “AB entegrasyonunun derinleşmesi ve genişlemesi sürecinde ve AB’nin meşrûiyet krizi bağlamında giderek daha fazla tartışılan Avrupa entegrasyonunun kültürel yönüne odaklanmaktadır”. Akaliyski makalesinde “Avrupa entegrasyonunu ekonomik ve siyasî işbirliği ile sınırlı olduğunu; aynı zamanda değerlerin yakınlaşmasıyla da ilgili bir sınır”dan bahsediyor. Dolayısıyla “bir ülkenin AB’ye uzun süre üye olması, o ülkenin kurucu temel yükümlülükleri daha çok benimsediği”ne işaret ediyor. Ukrayna’nın AB’ye üye kabul edilmesinin de yavaşta olsa Rusya ile bağlarının kesileceğine yorumlanıyor.