Sefahet ve rezaletini sokaklarda sergileyenler medenî olabilir mi? İnsanlığın temel değerlerinden “sapmış, sapıtmışlık” halleri medenilik midir? Nikâhsız olarak serbest yaşamanın medeniyetle ne ilgisi olabilir?
Cinsi sapmaların insaniyet ve medeniyetle bir alâkası olabilir mi? Üstelik bunlar medeniyetin bir ölçüsü olarak lanse edilebilir mi? Medenî kim, denî kim?
Medenî insan nazik, başkalarının başta inanç, düşünce ve fikirlerine saygı gösteren kişidir. Medenî, dine, dindara, hatta dinsize de saygı gösterendir.
Medenî insan, din kardeşleriyle ulvî bağları olduğunu bilir. Aynı dinden olmayıp, aynı vatanda yaşıyorlarsa, vatanî bağları var, yardım eder.
Aynı vatanda değil, meslektaş ise, bu noktada bile birlik yönlerine bakarak ilgilenir.
Medenî insan, kendi hürriyetini istediği gibi, başkalarının da hürriyetini isteyendir. Avrupa’dan fen ve sanayi gibi terakkimize yardım edecek şeyleri memnuniyetle almamız, medeniliğin gereğidir. Dinsizlik medeniyetin tahripçisidir. Gerçek medeniyet, insanlığın terakki ve tekâmülüne hizmet eder. Güzel ahlâk medeniyetin hayatıdır.
Sefahat ve israf, medeniyeti yıkar. Sefih medeniyet, gaflet perdesini kalınlaştırmıştır.
Medeniyet, sevgidir. Medenilik ilmi, teknik ve teknolojiyi, insanlığın faydasına kullanmaktır.
*
Bilge adam çölde öğrencileriyle otururken demiş ki: “Gece ile gündüzü nasıl ayırt edersiniz? Tam olarak ne zaman karanlık başlar, ne zaman ortalık aydınlanır?”
Birisi şöyle demiş: “Uzaktaki sürüye bakarım,” demiş, “koyunu keçiden ayıramadığım zaman akşam olmuş demektir.”
Başka bir öğrenci söz almış: “Hocam, incir ağacını, zeytin ağacından ayırdığım zaman, anlarım ki sabah başlamıştır.”
Bilge adam uzun süre susmuş. Öğrenciler meraklanmışlar ve “Siz ne düşünüyorsunuz hocam?” diye sormuşlar.
Bilge şöyle demiş: “Yürürken önüme çıkan erkeği, zengin mi yoksul mu diye bakmadan, milletine, ırkına, dinine aldırmadan, kardeşim sayabildiğimde anlarım ki sabah olmuştur.”