Dimağımızın yapısı nedir; nasıl işler? Bilgi, düşünce, nesne/obje ve soyut düşünceler zihnimizin/beynimizin ve kalbimizin hangi kademelerinden geçerek kesin kanaat, inanç ve imân olur? Beyin ile kalp arasındaki bağlantılar nelerdir?
Muhteşem faaliyetler ve kompleks bir yapıda olan ruhumuzdaki onlarca duygu, (beyin, akıl, kalp ve vicdânında), yüzlerce lâtife, binlerce his biribirine bağlanmıştır. Zihin/dimağ/beynimiz de bunlardan birisidir. Esasında çok boyutlu bir varlık olan insan yapısı üç temel kategoride ele alınır:
Zihin (düşünce), Kalp (duygular), Ve nefs (psiko-fizyolojik yapı).
Zihin, akıl, delil ve muhakemeye dayanarak sonuca varır, tatmin olur; akl-ı selîm (düzgün, istikametli bir akıl) Kur’ân’ın tabiriyle “akleden kalb” 1 olarak icraatını yapar.
Bilgi, ilim, obje ve düşünceler; duyular vasıtasıyla alınır, zihnin merhalelerinde yoğrularak senteze tâbi tutulduğunda pek tabiî olarak her merhalede farklı sonuçlar çıkar.
Zihnimizin basamakları;
“Tahayyül” (hayal etme), “Tasavvur” (düşünce), “Taakkul” (akıl terazisine vurma),
“Tasdik” (doğrulama), “İz’ân” (anlama, kavrama, idrak etme), “İltizam” (taraf ile teslim olma)
İşte iman bu teknelerinde tahlil edilir, senteze tabi tutulur, yoğrulur ve en son kademe “itikad” (imân, yüksek inanç, kesin kanaat” 2 kademesinde servis yapılır; kalp, vicdân gibi duygularımıza mal edilerek özümsenir, meleke/mahâret hâline getirilerek pratiğe dökülür.
Bilgi ve düşünce; dimağımıza düşer düşmez, hemen kesin bir kanaat ve inanç hâlini almaz. Yukarıda sıraladığımız zihnî kademelerden geçerek en son merhalede kanaat ve hakikî imân olur. Hayâl kademesindeki bilgi başka bir şey, tasavvurda başka, akılda, tasdik veya iz’ân’da bambaşka bir sonuç alınır.
Dipnotlar:
1- Hac Sûresi, 46.
2- Bediüzzaman Said Nursî, Sözler, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 1999, s. 647.