Halbuki, o iki büyük hadise arasında sadece 2–3 aylık kadar bir zaman farkı var. Dolayısıyla, her iki hadisenin vukuunda da Enver Paşa Harbiye Nazırı, Padişah vekili ve Başkomutandır.

O halde, niçin birinde mübalağa ile gösterilen Enver Paşa, diğer hadisede görmezden geliniyor?

*

Ermeni çetecileriyle ateş gücü yüksek Rus ordusuna karşı Kafkas Cephesinde yaşanan savaşın en dramatik sahnesi Sarıkamış'ın karlı dağlarında yaşandı.

Bu cephede savaşan 3. Ordumuzun mevcudu 100 binin üzerindeydi. Bütün cepheyi tutmuş olan bu ordunun ağırlık merkezi ise, 22 Aralık 1914'ten itibaren Sarıkamış'a kaydırıldı.

Ordumuz, rakımı 3000 metreyi geçen karlı Sarıkamış dağlarında mevzilenecek ve yaklaşan Rus ordusuna karşı harbedecekti.

Ancak, o yılki kış şartları çok çetin geçti. Bu yüzden de, on binlerce askerimiz, düşmanla hiç karşılaşmadan ve tek kurşun dahi atamadan şiddetli kar ve tipi altında kalarak şehid düştü.

Askerimiz, yanlış ve zamansız yapılan bir harp stratejisinin kurbanı oldu. Ne var ki, şehit sayısı yüz yılı aşkın zamandır tartışmalı olan bu büyük dramın bütün sorumluluğunu Enver Paşaya vermek, tarihin gerçekliği ile bağdaşmıyor.

Bunun sebebini şöylece izah etmek mümkün:

1) O seneki ağır kış şartları sebebiyle, sadece bizim askerimiz değil, hemen hemen aynı sayıda olmak üzere, soğuk hava şartlarına alışkın olan on binlerce Rus askeri de o dağlarda kırılmaktan kurtulamadı.

2) Osmanlı ordusu, yüz yıldan fazla bir zamandır ki, hemen hiçbir cephe savaşını zaten kazanmış değil. Maalesef, eldeki ordu, yaşlı ve kendini rakiplerine göre modernize edememiş yaşlı bir imparatorluğun tâ Viyana Bozgunundan beri sürekli geriye doğru çekilen hantal bir ordudur.

3) Enver Paşanın emri altında bulunan ve orduya hükmeden komutanlar, emre itaatsizlik ve belirlenen harp stratejisine aykırı inisiyatif kullanmak gibi hatalara düşüyor.

İşte, bu derece olumsuz ve karmaşık şartlar altında 22 Aralık günü başlayan Sarıkamış harekâtı, 5 Ocak 1915 günü büyük bir fâcia, yürekleri dağlayan bir dram ile noktalanıyor.

*

Ordunun bu perişaniyeti ve yaşanan büyük fecâat neticesi, Rus ordusu Ermeni çetecilerin klavuzluğunda hızla ilerliyor ve ilkbahara doğru Erzurum'u da geçerek Van sınırına gelip dayanıyor.

Karşısında savaşarak düzenli bir ordu bulamayan Rus kuvvetleri, Mayıs ayında Van'ı işgal ederek (ki, "Tehcir kànunu" o zaman çıktı) Muş ve Bitlis istikametine doğru hızla ilerlemeye başladı.

Ermeni fedâileriyle Rus ordusunu bu dağlık bölgede yaklaşık bir yıl müddetle durduran ve onlara ağır kayıplar verdiren kuvvet ise, Milis Kuvvetleri Kumandanı Fahrî Albay Bediüzzaman Said Nursî ile etrafına toplanmış olan gönüllü kahramanlar oldu.

Bitlis'te, o tarihte hakikaten bir kahramanlık destanı yazıldı ve "Bitlis Boğazı" geçilmez kılındı.

İşte, bu destanın yazılmasında da Enver Paşanın rolü büyüktür. Zira, Bediüzzaman'ın komutasında bir milis teşkilâtının kurulmasını bizzat Enver Paşa istediği gibi, onlara silâh ve mühimmat yardımı yapan da yine kendisidir.

İşte, böyle bir kumandana "vatan haini" damgasını vurmanın, acaba vicdanla, insafla, tarihî gerçeklikle bağdaşır bir tarafı olabilir mi?

Ayrıca, bir insanın bazı hata ve zaaflara sahip olması, onun vatan haini olmasını asla gerektirmez.