Allah inancı
İslâm, iktisadî ve ekonomik hayatı 3 temel prensip üzerine bina etmiştir. Bunlardan birincisi “Allah inancı”dır. “Göklerde ve yerde olanların hepsi mülkün sahibi olan Allah’a aittir.” (Cuma Sûresi, 62/1) âyetinde Allah’ın kâinattaki kaynakların hakikî ve gerçek sahibi olduğunu İslâm’da özel mülkiyetin var gibi gözükse de aslında olmadığını göstermektedir. Fakat bu durum insanın kazanıp elde ettiklerinin üzerinde tasarruf hakkının olmadığı manasına gelmemektedir. Bu kâinattaki her insan kaynaklardan yararlanma hürriyetine, servetin ve kaynakların gerçek sahibi Allah’ın birer ihsanı olduğu düşüncesinden bağımsız olmamak kaydıyla, sahiptir. Yani kaynakların dağıtım, paylaşım ve kullanım biçimine getirilen sınırlamalar dahilinde, dinî ve sosyal gerekleri yerine getirildiği sürece ve meşrû sınırlar içinde davrandığında kişi mülkünde dilediği tasarrufu yapabilir.
Ahiret inancı
İkinci prensip ise ahiret hayatına olan inançtır. Çalışma hayatında aldatma ve yapılan yanlışlar hukukî düzenlemelerde kontrol edilebildiği ölçüde engellenebilir. Burada ahlaki sorumluluk devreye girmektedir. İnsanın yapacağı her davranıştan ötürü ahirette sorumlu olacağı inancı bu dünyanın ötesine işaret etmektedir. “İnsanlardan alırken ölçüp tarttıklarında tam, kendileri dışındakilere vermek için ölçüp tarttıklarında ise noksan yapan hilekârlara yazıklar olsun. Onlar düşünmezler mi ki, büyük bir günde diriltilecekler” (Mutaffifin Sûresi, 83/6) âyeti ekonomik ilişkilerdeki ahiret bilincine ve sorumluluğuna dikkat çekmektedir. Müslüman bir birey çalışma hayatında ve ekonomik ilişkilerdeki hareketlerinde ahirete yönelik boyutunu düşünerek iktisadî fiilerinde uhrevi sorumluluk ile davranmaktadır. Anlaşılacağı üzere çalışma hayatında ahiret inancının yerleşmesi önemli bir yer tutmaktadır.
Adalet
Ekonomi hayatının en temel esasını oluşturan diğer terim ise adalettir.
Üstad Hazretleri’nin de dediği gibi, “Kur’ân’daki anasır-ı esasiye ve Kur’ân’ın takip ettiği maksatlar tevhid, nübüvvet, haşir, adalet ve ibadet olmak üzere dörttür” 1 Kur’ân-ı Kerîm’in de esaslarından biri olan adalet iki dünya dengesini sağlamak için önemli bir kavramdır. Adalet kavramının tanımı çok iyi anlaşılmalıdır. Herkese eşit değil, herkese hak ettiğini vermektir asıl adalet olan. Konu açısından adalet kavramına bakıldığında üretimde, tüketimde ve dağıtımda, çalışma ortamında adalete uygun davranma toplumsal barışın, huzurun ve refahın teminatı olarak görülmektedir. İslâm inancına göre çalışmak ve üretmekteki asıl gaye Allah rızasını kazanmak olduğunda, üretimde verimli olmayı ve tembellikle mücadeleyi, hak üzere paylaşımı ve sosyal adaleti sağlamayı ve toplumsal hayatın düzenin zekât ve sadâka ile yürütülmesini, tüketimde ve üretimde israfa yol açmayacak şekilde ölçülü olmayı gerektirmektedir. Yine Kur’ân-ı Kerîm’deki âyetlere bakıldığında, “Onlar zekât verirler” (Mu’minun Sûresi, 23/4), “Ey inananlar, kazandıklarınızın ve yerden sizin için çıkardığımız nimetlerin iyilerinden Allah için verin” (Bakara, 2/267) vb. hem çalışmayı, hem paylaşmayı emretmektedir. Çalışma ortamında ve ekonomide adalet kavramı İslâm ahlâkında geçen şekilde yerleşirse bu kavramlardaki düzelme de kaçınılmaz olacaktır.
(Devam edecek)
Dipnot:
1. Bediüzzaman Said Nursî, İşaratü’l-İcaz, s. 2, İstanbul, Yeni Asya Neşriyat 2015.