ABD Başkanı Joe Biden’ın ilk kez Mayıs başında ve sonra 10 Temmuz 2021’de Afganistan’dan çekileceklerini açıklamasının, bu Anlaşma’ya dayandığı bildiriliyor.

ABD askerlerinin ülkesine döndüğü/döneceği konuşulurken, otorite boşluğundan yararlanan Taliban’ın ülkede şiddeti arttırdığı ve birçok yerleşim yerini işgal ettiği biliniyor. Afganistan’da toplumsal unsurlar arasında barışı sağlamak, Taliban şiddetine son vermek ve ABD ile imzalanan Anlaşma’nın süreci hakkında ülkenin ileri gelenleri arasında Doha’da 18 Temmuz 2021’de yeni bir toplantı daha başladı.

NATO’nun Dışişleri ve Savunma Bakanları Toplantısı 14 Nisan 2021’de Brüksel’de yapılmıştı. Toplantıda NATO müttefiklerinin askerlerini Afganistan’dan çekme kararı aldıkları beyan edilmişti. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun “Afganistan’a desteğin bir grup ülke tarafından sürdürülmesi veya ikili düzeyde muhtemel bir desteğin verilmesi önerilmişti. ABD’nin geri çekileceği belirginleşince, Ankara’nın 130 milyon dolarlık bir katkı ile Kabil’de kalmayı kabul ettiği iddiaları gündeme geldi. Bu gündemin muhtevası Türkiye’nin, Kabil’de bulunan Hamid Karzai Uluslararası Havaalanı’nın koruma ve işletme işi hakkındaydı.

Ancak Taliban, Türkiye’nin Kabil’de kalmasına karşı çıkıyor. Diğer ABD güçleri gibi Türkiye’nin de Afganistan’ı terk etmesini açıkça dile getiriyor. Her ne kadar Türkiye, Kabil’de muharip olarak konuşlanmayacaksa da Taliban tarafından istenmediği belli.

Taliban Sözcüsü Süheyl Şahin 11 Haziran 2021’de “ABD ile imzaladığımız Doha Anlaşması uyarınca Türkiye’nin de Afganistan’dan ayrılması gerekiyor” dedi. Diğer bir Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid de 30 Haziran 2021’de “Türkiye Müslüman ve kardeş ülkedir. Ancak ABD ile birlikte NATO müttefikidir. Dolayısıyla bizim için ABD’den farkı yoktur” diyerek her iki sözcü de Türkiye’nin Afganistan’daki olası bir varlığını istemiyorlar. Yine Taliban Liderlik Konseyi’nde 13 Temmuz 2021’de de yapılan açıklamalarda benzer ifadeler mevcuttur.

Peki, Türkiye’nin Afganistan’da kalma girişiminde hangi amaçlar var? Levent Kemal’e göre “Ankara açısından ABD ile ilişkileri düzeltmek, bölgesel etkinliğini yaymak, iç politikadaki dalgalanmaları dış politika hamleleri ile regüle etmek gibi güncel ve acil amaçları var. Uzak vadede ise Ankara, Afganistan’da inşa edilmeye çalışılan barış sürecinin sonunda aktif askeri varlığını, Libya’da olduğu gibi, ekonomik değere de tahvil edebileceği bir ortamı umuyor. Zira Afganistan işlenmemiş mineralleri, bölgesel CASA-1000 gibi enerji nakil hatları projeleri, Çin’in Kuşak Yol Projesi açılarından önem taşıyor. Ayrıca Afganistan’ın; komşuları ve uzak coğrafyalar için, barındırdığı ideoloji ve örgütler habitatı nedeniyle, istikrara kavuşturulamayacaksa bile çatışmanın sınırlı tutulduğu bir ülke olarak kalması güvenlik açısından büyük önem taşıyor (Karar, 16.07.2021).” Elbette tüm bunlar Türkiye için mayınlı tarlada yürümek gibi oldukça zor bir iş.

Diğer taraftan Afganistan hakkında sadece Türkiye’nin değil Çin, Pakistan, İran, Rusya gibi bölge ülkelerinin de argümanlarının olduğu kuvvetle muhtemeldir. Dolayısıyla adı zikredilen ülkelerin de Afganistan hakkında siyasî, ekonomik, toplumsal, askerî, güvenlik, terör, dinî/mezhebî, enerji, geçiş güzergâhları vb. konularda girişimlerinin olacağı ihtimal dahilindedir.

Taliban’ın, Afganistan’ın büyük bölümünün kontrolünü eline geçirdiği haberleri kaydediliyor. Ülkenin kuzeyine ilerleyen Taliban’dan, kuzey komşu Tacikistan ise rahatsızlık duyuyor. Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Afganistan’ın kuzey sınırına yaklaşan Taliban hakkında kaygılarını gündeme taşımıştı. Konuyla ilgili olarak “Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Tacikistan Cumhurbaşkanı Rahman’la yaptığı görüşmede Tacikistan-Afganistan sınırına askeri destek vereceklerini açıkladığı” bildiriliyor. Dolayısıyla “ABD’nin çekilmesiyle doğacak boşluğun Rusya tarafından doldurulacağı” ihtimali akıllara geliyor.

Afganistan’da Taliban’ın dönüşü ile etnik ve mezhepsel çatışmaların derinleşmesi tehlikesi ortaya çıkıyor. Böylece Taliban dışındaki silâhlı unsurların da varlığını hissettireceğinden endişe ediliyor. Şimdiden Rusya’nın nasıl bir pozisyon alacağına dair kuvvetli ihtimaller beliriyor. Yakın zamanda diğer bölgesel aktörlerin de Afganistan meselesine dahil olacakları beklentisi mevcut. Dolayısıyla Türkiye’nin, Afganistan’da kalma girişiminin kazançlarını ve risklerini tekrar düşünmekte fayda vardır.