İsrail’le bu anlamda Anlaşma imzalayan ilk ülke 1978’de Mısır, sonra 1994’te Ürdün, daha sonra 13 Ağustos 2020’de BEA (Birleşik Arap Emirlikleri) ve 16 Eylül 2020’de de Bahreyn şeklinde sıralanıyor. Sudan’ın da benzer bir anlaşma imzalayacağı beklentiler arasında. 

Elbette İsrail’le anlaşma masasına oturmanın, imzacı ülkelerin İsrail’i tanıdığı anlamına geldiği biliniyor. Bu tanıma da Filistin dâvâsına ihanet olarak yorumlanıyor.

İsrail’le son dönemde yakın ilişkileri ile Suudi Arabistan öne çıkıyor. Şu an için henüz resmî bir anlaşma imzalamış değil. Ancak her iki ülkenin yakın ilişkilerinin, “normalleşme”nin adımları şeklinde değerlendiriliyor.

Geçtiğimiz 22 Kasım Pazar günü İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, bölge tarihinde daha önce görülmemiş bir adım atarak S. Arabistan’a direkt uçuşla giderek ziyarette bulundu. S. Arabistan’ın kuzeybatısındaki Neom’da yapılan görüşmelere Netanyahu, Mossad Şefi Yossi Coen, ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ve Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın katıldığı belirtiliyor.

Suudi makamları görüşmeyi doğrulamadılar. Fakat ABD gazetelerinde ve bilhassa Wall Street Journal gazetesi konuyu gündemine taşıdı. Tarafların, görüşmelerde iki ülkenin muhtemel normalleşmesini sağlamak için diplomatik ilişkilerinin geliştirilmesi ve İran’la ilişkileri ele aldıkları aktarılıyor.

ABD seçimlerini kazanan Joe Biden’ın, İran’la nükleer anlaşmayı tekrar başlatacağı ihtimali, yine Biden döneminde normalleşme süreci ve İsrail’in Filistin’deki işgal bölgelerindeki ilhakını geciktireceği endişesinin görüşmelerde ele alındığı belirtiliyor. Bununla birlikte eski Başkan Barack Obama’nın Yardımcılığını da yapan Biden’ın, yine Obama döneminde imzalanan Ortak Kapsamlı Eylem Planı olarak da bilinen İran Nükleer Anlaşması’nı tekrar yürürlüğe koyacağına kesin gözüyle bakılıyor. Birde Biden’ın, ABD-Suudi silâh anlaşmalarını inceleyeceği ve Washington Post köşe yazarı Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi sonrasında S. Arabistan’ın insan hakları sicilini tekrar ele alacağını bildirmesi de Neom görüşmelerinin âciliyetini anlamamıza yardımcı oluyor.

Neom görüşmesinin G20 Zirvesi’nin ardından yapılması ve İsrail-Suudi tarafının İran’a karşı bir araya gelmesi de ayrıca Biden’a yönelik bir mesaj niteliğinde. Çünkü Netanyahu, ülkesine döner dönmez “önceki Nükleer Anlaşma’ya geri dönmeyin” diyerek net bir söylemde bulundu.

S. Arabistan 2002’de “Filistin devletini” olmazsa olmaz ön şartıyla, İsrail’i tanımayı bile önermişti. Yani Suudi yönetimi için İsrail’le muhtemel bir normalleşmenin ön şartı “Filistin devleti”ydi. Ancak son aylarda Riyad’ın ön şartındaki tutumunun değiştiğine işaret ediliyor.

Neom görüşmesi S. Arabistan için, İsrail’le ilişkileri ilerleterek yeni ABD Başkanı Biden nazarında, Yemen’deki insan hakları ihlâlleri iddialarını ve savaş suçları eleştirilerini engellemek adına önem arz ediyor. Diğer taraftan S. Arabistan topraklarında Müslümanlar için kutsal şehirler olan Mekke ve Medine’nin yer alması, böylece Suudi devletinin Arap dünyasında sahip olduğu dinî ve kültür gücünden İsrail’in, S. Arabistan tarafından tanınmasıyla önemli ölçüde yararlanabileceği ihtimaline dikkat çekiliyor.

İsrail’le “normalleşme” adına İbrahim Anlaşması imzalayan BAE ve Bahreyn’de herhangi bir protesto olmaması da, İsrail ve Suudi ilişkilerinin geliştirilmesinde etkili olduğu şüphesizdir.