Mana Olarak Tesbih

Tekrarlanan belirli dua ifadelerini saymak için ipe dizilmiş belli sayıda boncuk tanesinin oluşturduğu halkaya tesbih denmiştir. 

Allah’ı zikir olarak ise “tesbih”, Arapça’da “Sebbaha” fiilinin tef’îl vezninden mastarıdır. Aynı kökten gelen “Sübhaneke-Sübhanallah” ifadelerine denir. “Allah yücedir, kusursuzdur, eşsizdir” gibi manalara gelir.  

Sünnette yer aldığı şekliyle, “Sübhanallah” kelamına “Elhamdülillah, Allahü ekber, La ilahe illallah” gibi zikir ifadeleri de dahil edilerek, hepsine birden “tesbihat” denmiştir. Özelde ise “sübhanallah” kelimesine “tesbih”, “elhamdülillah” kelimesine “tahmid”, “Allahü ekber” kelimesine “tekbir” ve “la ilahe illallah” kelamına “tehlil” denir. 

Tesbihat, Allah’ı zikretmek, noksanlıklardan yüce tutmak ve şükretmek kelimeleriyle özetlenebilir ki, namazın özüdür. Tesbîhâtta otuz üçer defa tekrar edilen “Sübhanallah”, “Elhamdülillah”, “Allâhu ekber” ve “Lâ ilâhe illâllah” mübarek kelimeleri namazın çekirdekleri hükmündedir. Bu kudsî çekirdeklerin namazın içinde de yer alışı, tesbîhât kelimelerinin ibadete ne kadar münasip olduğunu ve manevî hayatımız için ne büyük önemi bulunduğunu anlatır.1 

Nitekim Resûlullah (asm) Efendimiz, “Bizim namazımız tesbîh, tekbir ve Kur’ân tilâvetinden ibarettir; onda dünya kelâmı konuşulmaz!” buyurmuştur.2   

Tesbih Boncuğu Şart mıdır?

Sayıyı karıştıranların tesbih boncuğu kullanmalarında elbette sakınca yoktur. 

Ancak Hazret-i Peygamber (asm) zamanında tesbih boncuğu taşındığına dair bir kayıt bulunamamıştır. Rivayetlerde tesbih olarak hurma çekirdeğinden, çakıl taşlarından ve parmakların boğumlarından faydalanıldığı yer alır. Sonraları belirli sayıdaki zikir ifadeleri için taştan ve farklı malzemelerden boncuklar üretilmiştir. 

Tesbih boncuğunun kudsiyeti yoktur. Kudsiyet, dilimizle çektiğimiz ve kalbimizi bağladığımız tesbihattadır. Tesbihatı belirli sayıda çekmektedir. Tesbih boncuğu sayı belirlemek için sadece bir araçtır. Ancak şart değildir. Yukarıda zikri geçen araçlar kullanılabileceği gibi, akıl kuvvetine bağlı olarak zihnî bir takip de bu işi fevkalade görür.   

Tesbih boncuğu sadece Müslümanlarda kullanılmamıştır. Dua ifadelerinin sayısını bilmek için Hıristiyanlarda da, Hindularda da, Budistlerde de kullanılmıştır.       

Yüksek Derecelere Erişmek İçin

Muhacirlerden bazı fakir Sahabîler, Allah Resûlüne (asm) şöyle dediler: “Ya Resulallah! Mal sahipleri yüksek derecelere eriştiler. Bizimle beraber namaz kılıyorlar, oruç tutuyorlar! Bizden ayrı bir de mallarıyla haccediyorlar, umre yapıyorlar, köle azat ediyorlar, sadaka veriyorlar!” 

Allah’ın Resulü (asm): “Ben size bir şey öğreteyim mi? Onun sayesinde sizi geçenlere yetişir, sizden sonrakileri de geçersiniz. Hem böylece, sizin yaptığınızı yapanların dışında hiç kimse sizden daha faziletli olmaz!” buyurmuştur. 

Ashab-ı Kiram (ra): “Buyurunuz ya Resulallah; öğretiniz!” deyince Resûl-i Ekrem Efendimiz (asm): 

“Her namazın ardından otuz üçer defa ‘Sübhânallah, Elhamdülillâh ve Allahuekber’ dersiniz. Sonra da ‘Lâ ilâhe illallahü vahdehû lâ şerîke leh. Lehü’l-Mülkü ve lehü’l-Hamdü ve hüve alâ külli şey’in kadir’ dersiniz; deniz köpüğü kadar bile olsa günahlarınız bağışlanır!” buyurmuştur.3 

Bedîüzzaman Hazretleri, namazdan sonra okunması sünnet olan tesbih, tazim, tehlil, zikir ve salâvat ifadelerinin, her türlü şerlerden Allah’a sığınma ve Allah’ın isimlerini zikretme duâlarının “velâyet-i Ahmediyenin evrâdı” olduğunu, yani Hazret-i Peygamberin (asm) yolu ve Sünneti bulunduğunu kaydetmiştir.4    

Dipnotlar:

1- Bediüzzaman, Sözler, s. 45

2- Nesâî, Kitabü’s-Sehiv: 20

3- Müslim, Mesâcid: 142

4- Kastamonu Lâhikası, s. 72-73