Zulümle devlet veya toplumlar âbat olmaz aksine berbat olur. Tarih bunun şahid-i adilidir. Tarihe ışık tutmak adına mezhep imamlarının ve Bediüzzaman’ın zulüm karşısında ortaya koydukları ve bize de numune-i emtisal olabilecek vakıaları arz etmeye çalışacağım.

İmam-ı Âzam Ebu Hanife, hayatı boyunca zulme boyun eğmemiş ve hak bildiği yoldan taviz vermemiştir. Emeviler döneminde başa geçen yöneticilerin yapmış oldukları zulümleri desteklemediği için siyasi iktidarların şimşeklerini üzerine çekmişti. Emevi idaresi halk nezdinde yitirdiği itibarını yeniden kazanmak için başta Ebû Hanîfe olmak üzere birçok ulemayı susturmak gayesiyle onlara devlet görevleri teklif ettiklerinde Ebû Hanîfe teklifi reddederek şöyle demiştir: “(Değil kadı olmak) Bana Vâsıt, mescidin kapılarını say dese, onu bile kabul etmem.” 

Bunun üzerine Ebu Hanife hapsedilir. Zindan sorumlusu “Bu adam kırbaçtan ölecek” diye valiye gider. Ebû Hanîfe’yi ikna edemeyen vali, onu arkadaş ve dostlarıyla istişare etmesi için salıverir. İmam da bir fırsatını bulup Mekke’ye hicret eder. Bu olay o elli yaşlarındayken hicri 130 yıllarında gerçekleşir. İmam Azam hazretleri yönetim Emevilerden Abbasilere geçinceye kadar Mekke’de kalır. İkinci Abbasi halifesi el-Mansûr (ö.158/773) döneminde 136 h.’de altı senelik Mekke hayatından sonra Kûfe’ye geri döner. Emeviler yıkılmış, yerine Ehl-i Beyt taraftarı olduğunu iddia eden Abbasiler gelmiştir. Ancak Ehli Beyt mensuplarına yapılan zulümler ortadan kalkmamıştır. Abbasiler, Ehl-i Beyt mensuplarını siyasi takibe tabi tutarak işkence etmeye başlayınca Ebû Hanîfe de açıkça halifeyi hedef alan eleştiriler yapmaya başlamıştır. 

Halk tarafından sevilen Ebû Hanîfe’ye 148 h. yılında Kûfe kadısı İbni Ebî Leylâ (ö.148/765)’nın ölümü üzerine Mıs’ar b. Kidâm (ö.155/775), Süfyan es-Sevrî (ö.161/ 776) ve Şerîk (ö.177/792) ile birlikte kadılık teklif eder. Abbasilerin asıl niyetleri Ebu Hanife’ye diz çöktürmektir. Kadılık makamı ise bunun bir kılıfıdır. Vefatından kısa bir müddet önce Ebu Hanife Bağdâd’a davet edilir. Ve üçüncü kez kadılık teklif edilir. Ama o görev kabul etmemekte ısrar eder. Karşılıklı yeminleşmeler olur ve neticede hapsedilir ve işkenceye tabi tutulur. İstenilen elde edilemeyince bir müddet için hapisten çıkarılır ve fetva vermeye zorlanır. Dördüncü defa fetvadan men edilir. Derslerine devam etmesi de engellenir. Bir müddet bu hal üzerine kaldıktan sonra (150/ 767) yılının Recep ayında Bağdat’ta vefat eder.

İmam, Bağdat’a çağırılıp kadılık teklif edildiğinde cumhurun tercihine göre yetmiş, diğer bazı rivayetlere göre seksen yaşlarındadır. Buna binaen tarihçiler ölümüne sebep olarak maruz kaldığı işkence ve eziyetleri göstermişlerdir. İşkence sonucu bitkin düşen yorgun vücudu bu ulvi ruhu daha fazla taşıyamaz ve şehitler kervanına katılır. Cenazesini Bağdat kadısı Hasan b. Ammare yıkadı. Yıkamayı bitirince şöyle dedi: “Allah Teâlâ sana rahmet eylesin. Otuz senedir gündüzleri oruç bozmadın. Kırk sene gece sırtını yatağa koyup uyumadın. En fakihimiz sendin. İçimizde en çok ibadet edenimiz sendin!” Cenazesinin kaldırılacağı sırada Bağdat halkı oraya toplanıp büyük kalabalık oldu. Bu sebeple ikindiye kadar altı defa cenaze namazı kılındı. “En büyük cihat zalimin karşısında hakkı haykırmaktır”[1] hadisi şerifine mazhar olanlardan birisiydi.

Dipnot:

[1]Kütübü Sitte Muhtasarı, Tercüme ve Şerhi, c.7, s.315.