İttihad ve Terakkî hükümeti, dışarıdan gelen baskılarla Hamidiye Alayları’nı lağv etmek teşebbüsüne girince, Bediüzzaman bu konuyla alâkalı aşağıdaki makaleyi Şûray-ı Ümmet Gazetesi’nde neşretmiştir. 1

Türkçe iyi bilmez ve sanat-ı inşayı öğrenmemiş ve yeni uyanmış bir Kürdün ifade-i meramındaki kusuru affedilsin. Hem de havassa hitab eder, işaret kâfidir.

“Hamîdiye” denilen asakir-i milliye-i Kürdî intizam ister, lağvı kabul etmez. Zira intizam, zararı def ve büyük menfaatini temin edecektir. Ve mevt ve mahvın kardeşi olan lağv -ki zararı zararla def’dir- muhalif-i kaide-i usûldür. Hem ittihadın temeli ve büyük rabıtası Hamidiye Alaylarıdır. Alayların hâl-i hazırı, askerlikten evvelki hallerine ve Hamîdiye olmayanlara ve binnisbet, bir derece medeni ehl-i kurraya nisbeten gösterdikleri ziyade istidad-ı temeddünü cihetiyle cennet-i medeniyet ve nerdüban-ı terakkinin onlar için birinci kapı basamağı ve mevcudiyet-i kavmiyeyi gösterir olan askerlik ünvan-ı mübecceli Kürd gibi şedidü’ş-şekime ve meyyal-i mealî ve meşrûtiyetle yeni uyanmış ve efkâr-ı umumiyenin dürbini ile müstakbelde keşfedeceği maden-i hayat-ı milliyeyi ve öteden beri Hükümet-i Osmaniye ile rabıta-i lâ-yenfekki olan sadâkati tahkim ve tesis eden askerlik ünvanı başka bir kavim kolaylıkla çıkarmayacaklardır. Nerede kaldı o aslan Kürdler... Ve o Cennet-i medeniyet kapısı olan askerlik cihetiyle, bostan-ı maarife karşı açılmış ve mekteb-i aşâir denilen küçük bir pencereyi, kapatılmasıyla ziya-yı hakikatle tenevvür eden ve o menazır-ı behiceyi seyreden ve o meyvelerden lezzet-i hakikiye-i daimeyi duyan biçare etfal-ı Ekrad’ın neşatlarını söndürmekle zulmet-i meyusiyete düştükleri için, büyük bir unsur-u sadıkın esas-ı sadâkatlerini sarsmıştır. Bundan ibret alınız. Pencerenin kapatılmasıyla böyle olursa, kapının seddi ile neler olmaz?

Hem de vahşet ve ihtilâf ve aşâirlik ve hükümetsizlik netaic-i zaruriyesi olan fenalıklar, Kürdlere sebeb-i kemal olan askerlik mürafakatıyla illet-i tardiye gibi illet yapmak, bir büyük âlimin işlediği bir kabahat ile ilmi tezyif ve muzır bilmek gibidir. Şimdiye kadar Hamidiye, zayıf hükümet-i sabıkanın hudud-u mühimmini muhafaza ve düşman-ı vatanın tepesine bir asa-yı tehdit idi. Ve muhakkak olan çok mazarrat-ı adideye karşı bir sedd-i ahenin teşkil eylemişlerdi. Hâkimiyet-i milleti temin eden efkâr-ı umumiyenin düşman-ı bîamanı o gebermiş olan istibdadı ibka ve ilka-yı ihtilâf ile efkâr-ı umumiyeyi tefrika ile imha; efkâr-ı umumiyeyi tenvir ve taskil eden maarifi ifna ve imdad-ı cehalet ile itfa ettiğinden, şimdi dişleri dökülmüş olan eski hükümet büyük bir kabahat işlemiş ki, keffareti, kaç seneye kadar yeni hükümet-i âdile bizi ihmal ve müsamaha etmektedir. Tâ ki kafile-i hayat-ı millî ve muhafaza-i hukuk olan efkâr-ı umumiyeyi tevlîd eden ittihadı ve efkâr-ı umumiyenin dürbini ve seyf-i katıı ve menar-ı rehberi olan maarifi tesis etmeğe muvaffak olalım. Sonra ıslâh-ı hâl etmez isek, dünya kadar bizi muaheze etsinler. Kabahat hükümet-i zalimenindir; bizim de olsa, güneş garptan tulû’ etmediğinden tövbenin kapısı açıktır. Hem de medeni ve özürsüz ve ahlâk ve hayat-ı hükümeti esasıyla sarsan sair ehl-i kabahat affolunsa, biz özr-ü cehalet için bittabi affa daha ziyade müstahak ve muhtacız. Kürdleri başka anasıra kıyas-ı hadi ile kıyas ile tatbik-i ahkâm ve terbiye etmek hatadır. Bir çocuk ne kadar zeki olsa, elifbayı okumadan ulûm-u âliye dersi verilmez.

Hülâsa: Ehven-i şerri ihtiyar, bir adalet-i izafiyedir. İcaletü’r-rakib gibi yapılmasın. Tâ ki, adalet-i hakikiyeye istidat peyda edilsin, vesselâm. Bediüzzaman Said Nursî”  2

Bediüzzaman, Türkçe’yi çok iyi bilmediği için ifadelerinde mazur karşılanmasını ve tavsiyelerinin sadece kültürlü ve Devlet’in ileri gelenlerine ait olduğunu belirttikten sonra, Kürdlerin Millî Ordusu dediği Hamidiye Alayları’nın disiplin ve intizam içinde olması gerektiğini belirterek sözüne başlar. Hamidiye Alayları’nın lağv edilmesinin zararı zararla def etmek olduğunu, hamiyet ve şeca’at sahibi Kürdler’in birliğini tesis eden bu kurumun mutlaka devam etmesi icab ettiğini vurgular. Ona göre, Hamidiye Alayları hem Kürdler’in millî hayatına can verecek ve hem de Osmanlı Hükümeti ile ayrılmaz bir bağ olan askerlik şerefini onlara bahş edecektir. Bediüzzaman askerliği medeniyet cennetinin kapısı olarak vasıflandırdıktan sonra, bunun eğitim konusundaki kardeş kuruluşunun da Aşiret Mektepleri olduğunu, her ikisinin de başarısızlıkla sonuçlanmasının Kürd çocukları için ümitsizlik kaynağı olacağını vurgulamaktadır. Kürdler’in arasında hâkim olan vahşet, ihtilâf, aşiretçilik ve hükümetsizlik gibi olumsuz noktaların Hamidiye Alayları ve askerlik ile nizama dönüşeceğini, Hamidiye Alayları’nın hem Osmanlı Hükümeti’nin sınırlarını koruma ve hem de düşmanın tepesine inmeye hazır tehdit asâsı gibi olduğunu beyandan sonra, bazı zararları olsa da önemli bir denge unsuru olduğunu beyan etmektedir. 

Kürdleri başka milletlerle mukayese etmenin yanlış olduğunu, Hamidiye Alayları’nın bazı mahzurları olsa da iki şerden daha az şerri olanı tercih etmenin (ehven’üş-şerreyni ihtiyar) makul bir kaide olduğunu ve böylece hakikî adalete ulaşılacağını belirterek makalesini tamamlar. 3

Dipnotlar:

1- Şûray-ı Ümmet Gazetesi, 6.11.1324/19.11.1908, 46-140 

2- Şuray-ı Ümmet Gazetesi, 6 Teşrin-i sâni 1324, 19 Kasım 190.

3- ABIBSNİŞ, Cilt-I, s. 423, 24.