Kadılık yaptığı sırada Hocaya bir adam gelip, başından geçen bir olayı anlatmış ve sormuş:

“Haklı değil miyim Hocam?”

“Haklısın!” demiş Hoca.

Biraz sonra başka biri gelmiş, aynı olayı kendi yorumuna göre anlatmış ve sonra o da sormuş:

“Haklı değil miyim Hocam?”

Hoca ona da, “Haklısın!” demiş.

Adam gittikten sonra bu defa hanımı içerden, “Efendi, ikisine de haklısın dedin, birisi haksız olmalı değil mi?” diye seslendiğinde ona da, “Sen de haklısın hanım!” demiş Hoca.

Her anlatıldığında gülüp geçtiğimiz bu fıkrada, aslında gayet derin mana ve hikmetler var.

Fıkradaki mesaj, ilk bakışta herkese mavi boncuk dağıtan bir eyyamcılığın hicvedilmesi gibi anlaşılıyorsa da—böyle bir yorum çıkarmak mümkün olsa bile—daha derin düşünüldüğünde en aykırı gibi görünen fikirlerde dahi bir “dane-i hakikat” bulunabileceği gerçeğini hatırlatıyor.

Nitekim Bediüzzaman, Mutezile ve Cebriye gibi fırkalarla ilgili bir tahlilinde, “Şu bâtıl mezheplerde birer dane-i hakikat mevcut, münderiçtir; mahsus mahalli vardır. Bâtıl olan, tamimdir” diyerek, bunların dayandığı “dane-i hakikat”lerin özel hallerde geçerli iken genelleştirilmelerinin bâtıl mezhepleri doğurduğunu ifade ediyor.

Çıkış noktalarında birer “dane-i hakikat” bulunan fikirlerin bilâhare bâtıl mezheplere kaynaklık etmesinde, sebebi kendileri olan “genelleştirme” hatasının yanında, onlara karsı “hakkı savunma” adına ortaya konulan “istibdad-ı ilmî”nin payına da dikkat çekiyor Said Nursî.

Yine Bediüzzaman’ın “Dalâlet fırkalarını İslâmiyet’ten intac eden [netice veren], mesail-i diniyedeki [dinî meselelerdeki] istibdad-ı ilmîdir ve nefsü’l-emirde mukayyed [haddizatında kayıt ve şartlara bağlı] olan şeyde ıtlaktır [o kayıt ve şartları kaldırıp ucu açık şekilde genelleştirmektir]” ifadeleri, konunun her iki boyutunu da özetliyor.