Mücahid, “Afganistan İslâm Emirliği” adına yaptığı konuşmasında 33 üyeli geçici kabinedeki isimleri zikretti. Kabinedeki isimler arasında kadın bakan bulunmaması bazı aktörlerce tepkiyle karşılandı.

Geçici hükümette, Başbakan Molla Muhammed Hasan olurken; Başbakan Yardımcıları ise Molla Abdul Gani Birader ve Mevlevî Abdul Selam Hanefi olarak açıklandı. Savunma Bakanlığı’na Taliban’ın kurucusu Molla Ömer’in oğlu Molla Muhammed Yakup getirildi. İçişleri Bakanı Sirajuddin Hakkanî ve Dışişleri Bakanı da Mevlevî Emir Han Muttaki şeklinde belirlendi. Belirtilen isimlerden bazılarının, 4 Eylül tarihli Yeni Asya’da “Afganistan’da Yönetim Yapısı Kurmak” başlıklı köşe yazımda kuvvetle muhtemel kabinede yer alacaklarına değinmiştim.

Mücahid, geçici kabineyi beyanında “kimsenin Afgan işlerine karışmasına izin vermeyeceğiz. Sistemin adı, oluşumu ve sistemin türü Afganlara aittir” cümlesine de yer verdi. 

Elbette bu cümleden, Taliban’ın bağımsız hareket edeceğinin sinyalini verdiği anlaşılmaktadır. 

Taliban içerisinde bazı grupların, Geçiş Konseyi’ndeki Hamid Karzai, Abdullah Abdullah ve Gulbeddin Hikmetyar’a karşı oldukları ve geçici kabinede bakanlık verilmesini istemedikleri de değerlendirmeler arasında.

Bununla birlikte FBI tarafından aranan ve ABD Dışişleri Bakanlığı’nın başına 10 milyon Dolar ödül koyduğu, Sirajuddin Hakkanî’nin İçişleri Bakanlığına getirilmesi dikkate değer bir husustur.

Afganistan’ın nüfusu, Temmuz 2021 verilerine göre 37 milyon 466 bin 414 kişi olarak tahmin ediliyor. Ülkede farklı etnik gruplar mevcuttur. Etnik gruplar Peştun yüzde 42, Tacik yüzde 27, Hazara yüzde 9, Özbek yüzde 9, Türkmen yüzde 3, Beluci yüzde 2 şeklinde sıralanıyor. Buna Nuristani, Pamiri, Arap, Gujar, Brahuyi, Aimak, Paşayi ve Kırgız gibi yüzde 8’lik küçük grupları da eklemek gerekiyor.

Ancak 33 kişilik geçici kabine incelendiğinde, 31 bakanlığın Peştunlar’a, 2’sinin Tacikler’e ve 1’inin de Özbekler’e verildiği görülüyor. Dolayısıyla geçici hükümetin kurulmasında, Afganistan’daki etnik yapının dikkate alınmadığı anlaşıyor. 

Heterojen nüfus yapısına sahip Afganistan’da, geçici hükümette etnik grupların sadece 3’üne yer verilmesinin yeni toplumsal huzursuzluklara yol açması muhtemeldir. Birde Şiî anlayıştaki Hazaralar’ın da mezhebî açıdan muhtemel dışlanma endişesi de göz ardı edilmemelidir.

Bununla birlikte geçici hükümetteki Peştun ağırlığı, Taliban’ın “İslâmî kimlikten” “etnik kimliğe” yöneldiğine yorumlanıyor. İç savaş olasılığının devam ettiği Afganistan’da, ülkenin parçalanması durumunda “Peştunistan” adında yeni bir bölünmeye gidebileceği ihtimali de söz konusudur. Böyle bir gelişmede, sadece Afganistan’da değil, komşu ülkelerdeki Peştunların da hareketliliği görülmesi muhtemeldir. 

Yine farklı etnik yapıların da benzer girişim içine girip girmeyeceğinin garantisi verilememektedir.

Taliban’ın geçici hükümetinde, ülkenin bütün toplumsal taraflarının temsiline imkân vermediği nettir. Böylece Taliban’ın, Afganistan’da yeni bir “devlet inşası” sürecinin ne kadar başarılı olacağını tahmin etmek oldukça güçtür. Toplumsal tarafların, kendilerini daha çok etnik, mezhebî veya dinî inanışları üzerinden tanımladığı bir ülkede, Taliban’ın “ulus inşa” sürecinden de bahsetmek zor olsa gerektir.

Taliban’ın, “devlet inşası, ulus inşası” gibi zorlukları mevcutken, buna ülkenin ekonomik durgunluğunu, yoksulluk, Covid-19 salgını ve savaş yorgunluğunu da eklemek gerekiyor. Dolayısıyla Taliban, birçok açıdan tükenmiş bir ülkede geçici hükümet kurmuş oluyor.

Diğer taraftan Taliban içerisinde tartışmalar ve farklılıklar var. 

Yine Taliban bünyesinde hiç kimsenin mutlak otoriteye sahip olmadığı belirtiliyor. Taliban’ın bugünkü yapısının da, yine grubun kendisi için handikap niteliğinde. 

Batılı aktörlerin ve Afganistan’ın komşularının, Taliban’la para, ekonomi ve tanınma üzerinden ilişki kuracağı yorumlanıyor. Hatta ABD merkezli Wilson Center Asya Programı Direktör Yardımcısı Michael Kugelman “para ve tanınma”nın, Batılı ve bölgesel devletler tarafından bir koz olarak da kullanılabileceğine işaret ediyor. Bununla birlikte Kugelman “Pakistan, Çin ve Rusya”nın Taliban’ı tanımak hususunda daha yakın olduğunu vurguluyor. Burada Çin’in, Afganistan’ın Lityum başta olmak üzere diğer maden kaynaklarını çıkarmaya yönelik girişimleri biliniyor (Yeni Asya, 24.08.2021, Afganistan’ın Lityum Elementi, Çin Ekonomisini Şarj Eder mi?)

Uluslar arası sistemde belki de ilk defa, terör örgütü şeklinde tanımlanan ve muhtelif terör örgütü listelerinde yer alan bir unsurun, muhtemel hükümet / devlet kurma aşamalarına şahit olunuyor. 

Taliban’ın bu girişiminin, diğer benzer unsurlara da örnek teşkil edebileceği ihtimaller arasındadır.  

Taliban, ilân ettiği geçici hükümetiyle “meşrûiyet ve uluslar arası tanınma” arayışındadır. Ancak geçici hükümetin yapısı ve yöneltilen eleştiriler ele alındığında bunun zorlu bir süreç olduğu; uluslar arası aktörlerin de temkinli açıklamaları ile sürecin olgunlaşmasını izledikleri anlaşılıyor.

Bütün zikredilen gelişmeler içerisinde unutulan çok önemli bir husus var. Taliban bir geçici hükümet kurdu. Ancak geçici hükümeti kurarken Afgan halkına başvurdu mu? 

Elbette hayır. Peki hemen herkes Taliban’ın duyurduğu geçici kabineyi değerlendirirken, Afgan toplumu bu işin neresinde yer alıyor?...