Helikopterin sabotaj veya kaza sonucu mu düştüğü henüz netlik kazanmış değil. Bununla ilgili tartışmalar yapılırken, Raisi, sağlık durumunun kötüye giden 85 yaşındaki dinî lider Ayetullah Ali Hamaney’in en yakın halefi görülüyordu.

Olay şu an için kaza olarak tanımlanırken, İran’ın İsrail’le süren gerginliği herkesin malûmu. İran 13 Nisan’ı 14 Nisan’a bağlayan gece, İsrail’i SİHA ve füzelerle hedef almıştı (Yeni Asya, 16.04.2024). Buna İsrail’in cevabı 19 Nisan’da gelmişti (Yeni Asya, 23.04.2024). Dolayısıyla ilk şüpheler İsrail’e yönelikti. Ancak İsrail’den 20 Mayıs’ta “kazayla hiçbir ilgimiz yok” açıklaması yapıldı. Yine de İsrail hakkında ihtimaller üzerinde duruluyor.

Bununla birlikte kazanın uranyum zenginleştirme ve nükleer bomba çalışmaları içerisindeki İran’ın ekonomisinin sorunlu bir döneminde gerçekleşmesi ile yeni Cumhurbaşkanı seçimlerine gidilecek olmasını manidar karşılayanlar mevcut. Çünkü kriz içerisindeki İran ekonomisi birçok sorunla karşı karşıya.

Bir de Tahran açısından yıllardır ABD’nin bölgedeki unsuru İsrail’le tehditlerle ve sert söylemlerle sürdürülen rekabet/mücadelesi, 13 Nisan gecesi İsrail’le askerî temasla sonuçlandı.

Ayrıca Raisi’nin, 1989’den beri iktidardaki dinî lider Ali Hamaney’in en yakın halefi olması da önemli. Benzer bir durum daha önce yaşanmış ve 1989’da vefat eden Ayetullah Humeyni’nin vefatıyla, yerine dönemin Cumhurbaşkanı Ali Hamaney geçmişti. Ali Hamaney’in yerine geçmesi beklenen, muhtemel diğer bir aday da Hamaney’in oğlu Mücteba. Raisi’nin ölümüyle artık dinî liderlik için tek aday iddiası var. Eğer Mücteba dinî liderliğe ge(tiri)lirse, artık İran’da “teokratik hanedan”lıktan bahsetmek mümkün olacak. Hal bu ki, İran Şahı Rıza Pehlevi’nin 1979’da iktidardan uzaklaştıran “devrim, İran’daki tüm güç çıkarlarının tek bir aile tarafından kontrol edilmesine son verilmesiyle ilgiliydi”. Başka bir ifadeyle helikopter kazasıyla gelinen noktada “İran için dönüm noktası” tanımlaması isabetli olsa gerek.

Sosyo-ekonomik problemlerle, rejimin baskısını da hisseden heterojen yapıdaki İran toplumunda, Raisi’nin vefatına üzülenler olduğu gibi üzülmeyenlere de işaret ediliyor. Yani toplumsal kesimler kaza hususunda farklı yaklaşımlara sahipler. Bunda da Raisi’nin sert tutumunun etkisi yadsınmıyor.

Siyasî Analist Karim Sadjadpour göre “Ali Hamaney’e yakın isimlerden Raisi’nin hayatını kaybetmesi, Ali Hamaney için de bir kayıp. Ali Hamaney’in Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oğlu Mücteba’yı aday yaparak halka tanıttırması ihtimallerden.” Ancak Ali Hamaney için mevcut sistemin sürdürülebilirliği hususunda “güvenlik güçleri veya Devrim Muhafızları’nda geçmişi olan biriyle” yola devam etmesi uygun seçeneklerden olabilir. Bu seçenekte de “eski Devrim Muhafızları Komutanlarından ve hal-i hazırdaki Parlamento Başkanı Muhammed Bagher Ghalibaf” güçlü adaylardan biri.

Ghalibaf’ın Cumhurbaşkanı seçilmesi de, toplumsal kesimlerin yıllardır bekledikleri reformların kuvvetle muhtemel gerçekleşmeyeceği anlamına gelmektedir. Dolayısıyla Raisi’nin vefatıyla, Ali Hamaney’in askerî güce dayanarak rejimin sürdürülebilirliğini sağlamasına imkân vereceği ve “1979 İran İslam Devrimi’nden uzaklaşılarak daha çok askerî diktatörlüğe geçişe” meyledebileceği ihtimallerdendir.

Sonuçta Raisi sonrasında, İran’da ağırlıkta asker kökenlilerden oluşan bir siyasî atmosfere girilirse, bölgesel dengelerin yeniden tanımlanması gerekecektir.