İktisat Risalesinin dördüncü nüktesi bu sıkıntının örneklerle çözümünü gösterir. Bu nükte “İktisat eden, maişetçe aile belasını çekmez” mealindeki hadis-i şerifle başlar. Devamındaki izahatta ise iktisadın bereket ve kolay geçinmeyle olan ilişkisi nazara verilir.

Üstadımız bizzat yaşadığı bir örneği nakleder. Burdur’a nefyinde zengin reis arkadaşlarının kendisine ısrarlı zekât tekliflerini reddeder. Üstadın: “Gerçi param pek azdır, fakat iktisadım var, kanaate alışmışım. Ben sizden daha zenginim.”1 ifadesi de son derece manidardır. Parası az olduğu halde nasıl oluyor da zekât verecek reislere daha zengin olduğunu söyleyebiliyor? Zenginlik gerçekte nedir? Mal ve para çokluğu mu? İktisat ve kanaate riayet mi?

Anlaşılan o ki Üstadın zenginlik tanımı farklı. En fazla mal ve para sahip olmak şeklinde değil, en az şeye muhtaç olmak olarak anlıyor ve yaşıyor. Medeniyet-i hâzıranın ihtiyaçları dörtten yirmiye çıkardığını söylemesi boşuna değil. Üstadın ihtiyaçları dörtte kalıyor ve bir sepete tüm ihtiyaçlarını sığdırabiliyor. Bu hayat tarzı matematik ve düz mantıkla anlayamayacağımız bir berekete kavuşmasına vesile oluyor. Öyleki o az para kendisine yedi sene yeterken, bu kurala riayet etmeyen zengin reisler iki senede borçlu duruma düşüyor.

Bu ibretli hatıradan sonra iktisatsızlığın düşürebileceği tehlikeli haller nazara verilerek şu şekilde ikaz edilir: “Evet iktisat etmeyen, zillete ve manen dilenciliğe ve sefalete düşmeye namzettir. Bu zamanda israfata medar olacak para, çok pahalıdır. Mukabilinde bazen haysiyet, namus rüşvet alınıyor. Bazen mukaddesat-ı diniye mukabil alınıyor, sonra menhus bir para veriliyor. Demek, manevî yüz lira zarar ile maddî yüz paralık bir mal alınır.”2 ifadelerinden iktisatsızlığın sonunda iki cihanda da rezil olma tehlikesi olduğunu anlıyoruz.

Rızkı ifrat noktasında odaklanan beşere iki ayetin hatırlatılması ise ibretlidir: Rızık verenin Allah olduğu3ve tüm canlıların rızkını vermenin Allah’a ait olduğu4 bilinip iman edildiğinde birçok hırsımızdan ve tehlikelerden de kurtulmuş oluruz. Bu ayetler bu menfi hissiyatımızı frenlemek için önemli ikazlardır.

Bu kadar aç ve muhtaç insanların olduğu bir dünyada insan vicdanın sesini dinlemelidir. Bu elemi yaşayan insanlar düşünülmeli, hakkımız olmayan rızka el uzatmamalıyız. “Hem yüz aç adamın huzurunda, kemal-i lezzet ile fazla yenilmez.”5 ifadesi de bir nevi fabrika ayarlarımıza dönmemizi ve yaklaşık bir milyar aç-susuz insanı düşünerek yemek gerektiğini ihtar ediyor.

Nükte boyunca nazara verilen hakikatleri tarihe mal olmuş bir vakıa ile hitame erdirir Üstadımız. Cömertliğiyle meşhur Hatem-i Tai’nin ziyafetine katılmayan, hediye ve para ikramını geri çeviren muktesit bir ihtiyarın sebep olarak “Ben, bu dikenli yükümü izzetimle çekerim, kaldırırım. Hâtem-i Tâî’nin minnetini almam.”6 ifadesi kulaklara küpe olmalıdır.

Bu cevapta nastan istiğna düsturunun insanın izzetini, şerefini, dinî mukaddeslerini nasıl muhafaza ettiğinin sırrı vardır. Bedavadan içtinap etmenin tarifsiz lezzeti vardır. Para alanın emirde alacağını düşündüğümüzde kişinin haysiyeti, fikri ve azizliğine halel gelme tehlikesi muhtemeldir. Onun için bu acip zamanda iktisatı yaşayarak yalnızca Rabbimize el açmak elzemdir vesselâm…

Dipnotlar: 

1-2-Lem’alar,s.253; 

3-Zariyat Suresi:58. 

4- Hûd Suresi:6. 

5-6-age,s.25