İnsanda muhakeme, akıl yürütme, tepkilerin ertelenmesi, empati, sezgiler, sosyal beceriler, plan, kontrol, mantık, problem çözme, düşünce, ayrıntılı düşünme, yöneticilik, duygu düzenleme gibi birçok yetinin merkezi, beyindeki prefrontal kortekstir.
Prefrontal korteks yani ön beyin insanı insan yapan ve insanın gelişmişliğini, entelektüel kapasitesini belirleyen merkezdir. Gelişimini çok geç tamamlar, yirmili yaşlardan sonra bile gelişimi hâlâ devam eder. Hatta bazı fertlerde gelişimi tamamlanamaz.
Özellikle duygu, his kontrolü insanın gelişmişliğinde çok önemli bir göstergedir. Hislerini kontrol edebilen, vereceği tepkinin düzeyini ayarlayabilen, çabuk gaza gelmeyen, hazlarını öteleyebilen, fikir yürütebilen insana gelişmiş, kâmil insan diyebiliriz. Duygu kontrolü, kişinin hayatının her aşamasında çok önem arz eden bir yetidir. Bu yeti geliştirilmemişse kişi ne yazık ki “kendi olma” hürriyetini elde edemez. Mantığı, aklı, düşünceleri hislerinin gölgesi altında kalır. Ferasetini yitirir, hakikatli bakıştan uzaklaşır. Hissini besleyen aldatıcı atmosferin içinde savrulur.
Ön beyin yetileri zayıf kişiler, ön beyin yetileri zayıf toplumları oluşturur. Duygularını hislerini kontrol edemeyen kişilerde yöneticiler nabza göre şerbet vermeyi severler. Hisleri coşturan faaliyetlerle, sloganlarla toplumun hislerini okşar ve bir bakıma onlara istediklerini verir. Çünkü his, mantığın önüne geçtiği zaman gören gözler görmez olur, yanlışlar allanıp pullanır halka yutturulur, dinî değerler meydan malzemesi olur, velhasıl “Vatan, millet, Sakarya” ile devlet yönetilir. Ön beyni gelişmiş, duygularını hislerini kontrol edebilen toplumlarda halk gaza gelmez, icraat ister, sorgular, muhakeme eder, eleştirir, takip eder, hamasi söylemlere izin vermez, dinî ve ahlâkî değerlerinin sömürülmesine müsaade etmez.
Gelişmiş bir toplum olmak için fertten topluma geçiş basamağı olan aileyi önemsemek gereklidir. Muhakeme, akıl yürütme, eleştirme antrenmanlarının yapılmadığı, ebeveynlerin his kontrolünün zayıf olduğu, televizyonla uyutulan, mafya dizileriyle büyütülen, fikrin önemsenmediği, istibdatın hüküm sürdüğü, farklı ve yeni fikirlere kapalı ailelerin yetiştireceği nesillerden aydınlık bir ülke beklememek gerekir.
Tevehhüm ve heves ve his ileriyi görmüyor, belki inkâr ediyorlar. Nefis dahi yardım etse, mahall-i iman olan kalp ve akıl susarlar, mağlûp oluyorlar.1 Bediüzzaman, Lem’alar’da hissin, aklı mağlûp edebileceğini söylüyor. Dolayısıyla, akıl ne kadar güçlendirilirse güçlendirilsin, his kontrol talimi yapılmamışsa mağlûp olacaktır.
Dipnot:
1. 13. Lem’a, 7. İşaret.